11 – амалий машғулот Гидротехника иншоотга ўрнатилган ясси ғилдиракли затворни кўтаришига, туширишга ва ушлаб туришга керакли кучни аниқлаш

№ 11 – амалий машғулот

Гидротехника иншоотга ўрнатилган ясси ғилдиракли затворни кўтаришига, туширишга ва ушлаб туришга керакли кучни аниқлаш.

Топшириқ: ушбу берилган дастлабки маълумотларга мувофиқ каналдаги гидротехника иншоотни жиҳозлаш учун ясси ғилдиракли затворни кўтаришига, туширишга ва ушланишига керакли юкланишларини аниқланг.

Ўкитувчи __________ Сана ________

Дастлабки маълумотлар:
1) Сув ташловчи иншоот оралигидаги затвори олдидаги максимал сув босими H_1макс = 4 м,

3. 
   Сув ташловчи иншоот оралигининг стандарт кенглиги b _ст = 4 м
   

Ҳисоб тартиби

1. 
   Затворнинг габарит ўлчамларини аниқлаш.
   

• 
  Затворнинг габарит баландлиги Н_г= H_1макс = 4 м
  
• 
  Затворнинг габарит кенглиги b _г = b _ст = 4 м
  

2. 
   Ҳисоб схемани тузиш (1.3 - расм)
   

1.3 – расм. Ҳисоб схемаси.

3. 
   Затворга таъсир этадиган юкламаларни аниқлаш (1.4 - расм).
   

а) б) в)

1.4 – расм. Затворга таъсир этадиган босимлар: а) горизонтал (гидростатик) босимини таъсир этиши, б) ўпириб чиқарадиган босимини таъсир этиши, в) сўриш босимини таъсир этиши.

Затворга таъсир этадиган юкламаларни затворнинг кўтарилишига, ўтирғизишига ва ушлаб туришига керакли юкланишларни ҳисоблаш учун билиш керак.

а) Затворга таъсир этадиган гидростатик сув босимини кучи:
Р_г = Р_гор = (ρ·g· b_г ·Н_г²)/2 = (1·9,81·4·4²)/2=314 кН
Бунда ρ — сувнинг зичлиги, ρ =1 т/м³; g — эркин тушишни тезлашиши, g = 9,81 м/с²; b_г — затворнинг габарит бадандлиги, Н_г = 4 м; b_г — затворнинг габарит кенглиги, b_г = 4 м.
б) Ўпириб чиқарадиган сув босимининг кучи (випор кучи) — бу кучни затворни ўтирғизиш имкониятига текшириш учун ҳисобга олиш зарур (1.4 – расм, б) :
Р_вип = ρ·g· b_г ·Н_г · (b_ск+ 0,5٠ b_уп)
Бунда b_уп - зичлагични қийшанган қисми горизонтал проекциясининг кенглиги, b_ск= 5 см қабул қилинади; b_уп - зичлагич таги (контакт қисми)нинг кенглиги, b_уп = 7 см қабул қилинади.
Р_вип = 1·9,81· 4 ·4 · (0,05+0,5 ·0,07) = 13 кН
в) Сўриш босимининг (подсос) кучи — бу куч тубидаги зичлагич остида затворни иншоот остонасидан узиб олишда ҳосил бўладиган вакуум таъсирида пайдо бўлади (1.4 - расм, в). Сўриш босимининг (подсос) кучи
Р _под ни затворнинг кўтаришига керакли юкланишларни аниқлашда ҳисобга олиш зарур. Илмий тадқиқотлар натижасида олинган маълумотлар бўйича сўриш босими қуйидаги ўлчамида қабул қилинади
q _под = 0,06 МПа = 0,6 кГ/см² = 6 т/м²
Сўриш босимининг кучи қуйидаги формуладан аниқлангади
Р _под =q _под ·g· b_уп ·l_уп
Бунда l_уп — тубидаги зичлагичнинг узунлиги, унинг ўлчами затворнинг габарит кенглигига тенг қилиб қабул қилинади, l_уп = b_г = 4 м.
Мисолимизда
Р _под = 6·9,81·0,07· 4=16,8 кН
г) Затворнинг оғирлиги. Унинг қийматини қуйидаги келтирилган А. Р. Березинский формуласи бўйича аниқланади:
G₃ = 0,12· g· (b_г ·Н_г)^1,25
Мисолимизда
G₃ = 0,12· 9,81· (4 ·4)^1,25=37,6 кН

4. 
   Затворнинг кўтарилишига, ўтирғизишига ва ушлаб туришига текшириш
   

а) Кўтаргичнинг затвор кўтарилишига керакли юкланиши аниқланади.
Кўтаргичнинг затвор кўтарилишига керакли юкланиши (Q) қўшимча оғирлик (балласт) билан затвор оғирлиги (G_з+G_б) ва затворни кўтарилишида пайдо бўладиган Р _под - сўриш кучи, затворнинг таянч юритиш қисмларида ҳосил бўладиган Т_х - ишқаланиш кучи ва затворнинг ён томонидаги зичлагичларда ҳосил бўладиган Т_уп - ишқаланиш кучи йиғиндисидан катта бўлиши зарур.
Умумий кўринишида кўтаргичнинг затвор кўтаришига керакли юкланиши Q қуйидаги формуласи бўйича аниқланади
Q = n_G · (G_з+G_б) + n_тр ·(Т_х+Т_уп) + Р_под,
Бунда n_G — затворнинг ясашда плюс допусклари билан прокатни ишлатилишини ҳисобга оладиган коэффициенти, n_G = 1,1 қабул қилинади; n_тр — тескари ва ён томондаги таянчлик қурилмаларда ишқаланишни ва ишқаланиш кучларни ҳисоблашда нотўғрилигини ҳисобга оладиган коэффициент, n_тр=1,2 қабул қилинади; G₃ - затворнинг оғирлиги, мисолимизда G₃ = 36 кН; G_б — ҳавода балласт оғирлиги (бошида у нольга тенг қилиб, G_б = 0 қабул қилинади);
Мисолимизда