Узб еқистон сср фанлар академияси

Бошқарув алоқаси. Бу алоқада тобе сўз ҳоким сўзнинг талаби билан маълум форма — шаклга киради: тобе сўз ё бирор келишик қўшимчасини олади, ё бирор кўмакчи билан бирга келади. Шунга қараб, бошқарув алоқаси икки турга ажралади: келишикли бошқа- рув ва кўмакчили бошқарув.
Келишикли бошқарувда тобе сўз ҳоким сўзнинг талаби билан тушум, жўналиш, ўрин-пайт ва чиқиш келишикларидан бирида қўлланади. Бу унинг тобелигини кўрсатувчи белгидир: Иложи бўл- са, сизни бу саройдан ҳовлига кўчирамиз (А.Қодирий).
Кўмакчили бошқарувда тобе сўз ҳоким сўзнинг талабига бино- ан бирор кўмакчи билан бирга қўлланади. Бу унинг тобелигини кўрсатувчи белгидир: У дарахтларнинг цуриган шохларини ток цайчи билан кесди. Чанг саломатлик учун зарарлидир.
Бошқарув алоқаси орқали объектли ва ҳолли муносабатлар ифодаланади: боғни томоша қилмоқ(объектли муносабат), дала- га бормоқ (ҳолли муносабат), китобга чизмоқ(объектли муноса­бат).
Бошқарув алоқасида тобе сўз от ёки от ўрнида қўлланадиган сўзлардан, шунингдек, инфинитив ва сифатдошдан бўлади. Ҳоким сўз функциясида эса кўпинча феъл қўлланади. Бироқ бу вазифада от, сифат, равиш ва бошқа сўзлар ҳам келиши мумкин. Бунда ҳо- ким сўзнинг ўзгариши тобе сўзга таъсир қилмайди. Мисоллар: Ой- ни этак билан ёпиб бўлмас (Мақол). Йиғлагани учун чўчидим («Муштум»), Пахтага кон Узбекистон (Қўшиқ) . Уят ўлимдан оғир (Мақол). Қўрққанга қўш кўринар (Мақол). Кўкалдош ҳам Алпо- мишдан кам эмас (Ф. Иўлдош).Узингда йўқ — оламда йўқ (Мақол). Барчин қизим Қоражонга лозимдир (Ф. Йўлдош).