Узб еқистон сср фанлар академияси

Синтактик алоқа воситалари
Ҳар бир тилда сўзларни синтактик алоқага киритувчи восита­лар ҳар хилдир. Узбек тилида сўзлар аффикслар, ёрдамчи сўзлар, тартиб ва интонация орқали синтактик алоқага киришади: ҳаётни севмоқ, қўл билан ушламоқ, бизнинг кўчамиз, бахтли турмуш ва бошқалар. .
Синтактик алоқа воситаларининг қўлланишидаги фарқ сўзлар- нинг умумий категориал, лексик-грамматик хусусиятлари билан боғлиқ. Масалан, от + феъл алоқасида келишик қўшимчалари ва
хўмакчилардан фойдаланилса, сифат + от' алоқасида тартиб в£ интонациядан фойдаланилади: бозорга бормоқ, завқ билан ўқц-
моқ., яхши қиз, ҳаёт гўзал каби. !
Узбек тиЛидаги синтактик алоқа воситаларини тўрт группа^а •ажратиш мумкин: формал-грамматик, лексик-грамматик, позицирн ва интонацион воситалар. I
Формал-грамматик воситалар. Бундай воситаларга сўз ўзгар- тувчи аффикслар — эгалик аффикслари, турловчилар (келишик аффикслари), тусловчилар (шахс-сон аффикслари) киради. Булар сўзларнинг грамматик формасини ўзгартиради. Шунинг учун сўз- ларнинг сўз ўзгартувчи аффикслар ёрдамида алоқага киришиши сўз формалари орқали боғланиш деб ҳам юритилади. Сўзнинг ўз формасини ўзгартириши унинг бошқа сўз билан боғланганини кўрсатади. Бу боғланиш натижасида сўзлариинг синтактик муно- сабати, гапдаги функцияси белгиланади. Масалан, Мен Киевга бо- раман гапида -га жўналиш келишиги қўшимчаси Киевсўзини бормоқ сўзи билан, -ман тусловчи аффикси бормоқ сўзини мен сўзи билан синтактик алоқага киритган. Бу гапда мен сўзи бош келишикда қўлланиб, эга вазифасида, бормоқ сўзи -мантусловчи аффиксини олиб, кесим вазифасида, Киевсўзи -гажўналиш ке­лишиги қўшимчасиня олиб, ҳол вазифасида келган.