Uygur, qaqauz, quzey

(Kumuk xalk yırları, 1990:13).
„Bilqamıs“ dastanının qəhrəmanlarından Enkidu ilə Min- 
küllü arasındakı oxşarlıqları başqa folklor nümunələrində də

---

tapmaq olar. Qumuqlardan toplanmış „Eniligim, Seniligim, 
eşkini aç!“ uşaq nağılı ilə qədim şumerlərdəki keçi-canavar (və 
ya şir) əhvalatı ilə də paralellər aparmaq olar 
(Uşaq ensiklo-
pediyası, 1999:333). 
Hətta onu da söyləmək olar ki, Azər- 
baycandan toplanmış „Şəngülüm, Şüngülüm, Məngülüm! Aç 
qapını mən gəlim!“ nağılı ilə müqayisədə qumuqlardan top- 
lanmış mətnlərdə keçinin balalarının adları şumer mətnlərinə 
daha yaxın səslənir. Bu nağıllarda keçi balalarını xilas etmək 
üçün qurdla savaşır və qalib gəlir.
Qumuq folklorunda mifləri dilçilik baxımından öyrənən 
İ.A.Xalipayeva doktorluq dissertasiyasında Tanrılara sitayiş 
zamanı oxunan bir nəğməni verir:
Gök Tenqirim gökten mağa
- Göy Tanrım göydən mənə,
Gök gözlerini açıb bağa
- Göy gözlərini açıb baxa,
Gök çüman avlaqlarda
- Göy çəmən ovlaqlarda,
Gök çicekli tarlada
- Göy çiçəkli tarlada,
Göy kozular haydeygen,
- Göy keçilər otlayır,
Gök çopkenli balama
- Göy çəpkənli balama,
Gök Tenqirim örden bağa.
- Göy Tanrım ucalardan baxa
(Şaıııil, 2000:55).
Araşdırıcıya görə, bu nəğmə qədim dövrlərdə yaranmış bir 
ovsunun, sitayiş nəğməsinin, duanın qalığı, yaxud Tanrıya həsr 
olunmuş mərasimdə oxunan mahnının bir parçasıdır. Dağıstan 
Respublikasınm Kayaxan bölgəsində bir Tanrıxan ağacı var.

---

Bölgənin insanları həmin ağaca tapınıb qurban kəsirlər. Bu 
bölgədə yaşayanlar yüzillərdir islam dininə sitayiş etsələr də, 
50 ildən çox ateist təbliğatının təsiri altında qalsalar da, bu gün 
yenə də Tanrıxan ağacına və bu kimi daş-qayalara sitayiş edir, 
Tanrının göy rəngdə olduğuna və bu rəngin „ilahi gözəllik“ an- 
lamı verdiyinə inanırlar.
Onlarla folklor nümunəsi arasında paralelləri aparmaqla 
həmin süjetlərin türk xalqları arasında geniş yayıldığını göstər- 
mək olar. Bu, tarixçilərimizin də dadına çatar.
Azərbaycanda „Qodu-qodu“ mərasimində oxunan nəğmənin 
bir hissəsi qumuqlarda Oyunlar, Yumunçuqlar (sanamalar) adı 
ilə oxunur. Məsələn:
Gün çıq,
Gün çıq, gün çıq!
Duşmanlanı janı çık,
Ariv kızın alıp çık,
Erşi kızınq
Eşik artda qoyup çık!