Uygur, qaqauz, quzey

(Mirza Bala, 1967:989, ö.cild).
Qumuq ədəbi dilinde 
ycıs,
Quzey qumuqlarında 
vayax
ve 
Güney qumuqlarında 
şahalay
kimi işlədilən kəlmə həm mə- 
rasimi, həm də mərasimdə nəzm və nəsrlə söylənənlərə verilən 
addır. Keçmişdə gənç və ya toplumda nüfuz sahibi olan birisi 
öldüyündə, bir qadın başına torba geyərək ağılar söylər, başqa 
qadınlar 
“vöv-vöv!”
diyərər, kişilər isə 
“ay!”
deyə bağırıb dö- 
yünərək dairəvi şəkildə dolanırmışlar. Bəzən ölənin atını da 
dolandırarlarmış. Bu mərasim qədim türklərdəki insan öldük- 
dən sonra o biri dünyada da yaşadığı inancı ilə bağlıdır.
Azərbaycanla sıx əlaqədə olan, XX yüzilin əwəllərində 
kadrlarının burada hazırlanmasına üstünlük verən qumuqlar ki- 
tab, qəzet və jurnallarını, məqalələrini də burada nəşr etdir-

---

məyə üstünlük verirdilər. N.M.Şabarov topladığı nağılı ruscaya 
çevirərək Bakıdakı Azərbaycanı Öyrənən Cəmiyyətin Xəbər- 
lərinin 1927-ci il 4-cü sayında çap etdirmişdir.
Araşdırıcı Afaq Xürrəmqızı “Azərbaycan mərasim folk- 
loru” əsərində aşağıdakı sitatları yazarkən Bəkir Çobanzadənin 
qumuqlar haqqındakı kitabına istinad etmişdir: 1. “Nisbətən 
son dövrlərdə çar İraklinin cənazəsi ətrafında “çianuri” çalan 
ağıçının dil deyib ağlaması da mahiyyəti etibarilə türklərin yuğ 
törənini xatırladır (278; 53). Qırğızların “jok toşuu”, qazaxların 
“jok tau jilau” (245; 346), çuvaşların “sas kalarni” (158; 51), 
Kırım türklərinin “tokmak” ağı mərasimi (326; 101) də azər- 
baycanlıların analoji mərasimi kimi mənşəyini adıçəkilən tö- 
rəndən götürür”. 
(Xürrəmqızı Afaq, 2002:135).
2. “Qumuq ağıları - “viyax”lar da bəzən qarğış əsasında qu- 
rulur:
Dars oxuyqan medresen bozulsun 
Kitablarınq xar ayağına yozulsun 
Kalam-tarın kara özenqe açılsın (326; 101)”