Uy-joy huquqi

xususiy uy-
jo y mulkdorlarining shirkatlari
tashkil etiladi. Amaldagi UJKda 
xususiy uy-joy mulkdorlarining shirkallariga alohida modda ajratit- 
gan va 2006-yil 12-aprelda «Xususiy uy-joy mulkdorlarining shir- 
katlari to‘g‘risida»gi Qf>nun qabul qilingan. UJKning 128-mod- 
dasi l-qismi va Qonunning 3-moddasi l-qismiga muvofiq, xususiy 
uy-joy mulkdorlarining shirkati ko'p kvartirali bitta yoki yaqin, 
zich joylashgan, obodonlashtirish clementlari boMgan umumiy yer 
uchastkasi bilan qam rab olingan bir nechta uydagi xususiy 
turarjoylar m ulkdorlarining birlashmasidir. Har bir turarjoy 
mulkdori umumiy mulkda muayyan ulushga ega hisoblanadi va 
uning ulushi miqdoridan kelib chiqib turarjoy mulkdorining 
umumiy toMovlardagi hissasi ham aniqlanadi.
Xususiy uy-joy mulkdorlarining shirkatlari fuqarolarning erkin 
shakldagi birlashmasi hisoblanadi va bunday shirkatlar majburiy 
ravishda tuzishga yoM qo'yilmaydi.
Kondominiumga uydagi barcha joylar kiradi, balki turli uy 
egalari (kamida ikkita uy)ga tegishli boMgan joylar, tegishli
27
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chegnradagi yer uchastkalari, piyoda va iransport vositalari uchun 
yo'llar, basseyniar, hovuzlar, ko‘p yillik dov-daraxtlar va shunga 
mos boshqa obyektlar; bir nechta maqhul joylashgan bino yoki 
inshootlar — biroilali, bog‘li yoki hovlili, tomorqaii yoki tomorqasiz 
uylar, garajlar va umumiy yer uchastkasi va infratuzilma ele- 
mentlari kiradi. Kondominium binoning boshqa qismlaridan kirish 
va kvartiralararo zinali-lifili tarmoq bilan ajratilgan bitta blok- 
seksiyali binonirg qismi bilan ham chegaralanishi mumkin
1.3. Uy-joylarga oisbatan mulk shakllari
Mulk ijtimoiy munosabat hisoblanadi. Boshqa shaxslarning 
mulkdorga tegishli ashyoga nisbatan munosabatlarisiz mulkdor 
o ‘z ashyosiga nisbatan o'ziniki sifatidagi munosabati ham boMmas 
edi. Mulkning ijtimoiy munosabat sifatidagi mazmuni mulkdorning 
boshqa shaxslar bilan moddiy ne'matlami ishlab chiqarish, taqsim- 
lash, ayirboshlash va iste'mol qilish jarayonidagi aloqalari va muno- 
sabatlaridan kelib chiqib aniqlanadi. Mulk — bu mulkiy munosa- 
batlardir, binobarin bir qator mulkiy munosabatlarda u asosiy 
o‘ringa ega boMadi.
Mulk iqtisodiy kategoriya sifatida kishilik jamiyaliga, insoniyat 
hali tabiatdan ajralmagan va o ‘z ehtiyojlarini nisbatan sodda usullar: 
egallash va foydalanish orqali qanoatlantirgan dastlabki bosqichni 
istisno etganda, tarixiy rivojlanishning barcha bosqichida tegishli 
boMgan.
Albatta kishilik jamiyatining ko‘p asrlik tarixida mulk birqator 
sezilarli o ‘zgarishlarga uchradi va bunday o‘zgarishlar asosan, 
ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi ta'sirida, masalan, sanoat 
inqilobi yoki bugungi kundagi ilmiy-texnik taraqqiyot davrida 
sodir boMdi.
Mulk huquqini1 obyektiv va subyektiv m a'noda tushunish 
mumkin. Obyektiv ma'noda mulk huquqi mulk bilan bogMiq mu-
1 Mulk huquqi shaxsning o'ziga qarashli mol-mulkka o ‘z xohishi bilan va o'z 
manfaatlarini ko'zlab egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarrnf etish, 
shuningdek o'zining mulk huquqini, kim tomonidan bo'lmasin, har qanday 
buzishni bnrtnraf etishni talab qilish huquqidan iboratdir / / O‘zbekiston 
Respublikasi Fuqarolik kodeksining 164-moddasi.
28
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

nosnbatlarni tartibga soluvchi normalar yig‘indisi sifatida tushu- 
niladi. Subyektiv ma'noda esa mulk huquqi deganda. biror-biT 
obyeklni egallash. foydalanish va uni tasarruf etish bilan bogliq 
vakolatlar yig'inidisi tushuniladi.
Egallash deganda obyektni real qo‘lga kiritish, uning mulkdorda 
real mavjud boMishi lushuniladi. 
(
Foydalanish obyektdan foydali xususiyatlarni ajratib olishni 
ifoda etadi.
Tasarruf etish vakolati — bu ashyoning yuridik taqdirini belgi- 
lash. uni realizatsiya qilish, ya'ni mulk huquqini bekor qilishga 
qaratilgan harakatni sodir etish imkoniyatidir.
Uy-joy huquqida egallash deganda, qonuniy asoslarga ko‘ra, 
shaxsning muayyan uy-joy obyeklini o’z ta’sirida saqlab turish 
(yuridik shaxslar uchun obyektni o‘z balansida qayd etish) imko- 
niyati, uy-joy obyektining uning ixtiyorida mavjud bo lishi tushu- 
niladi. Foydalanish obyektni ekspluatatsiya qiiish, unda yashash 
va yashash uchun boshqa shaxsga taqdim etish imkoniyati 
mavjudligjni anglatadi.
Tasarruf etish turarjoy obyektini o'zgartirish (qayta rejalash- 
tirish. qayta qurish va shu kabilar) yoki boshqa subyeklga mulk 
qilib berish (hadya, oldi-sotdi, vorislik, renta va boshqalar) 
imkoniyatini ifodnlnydi Binobarin FK shartnomalarni faqat o‘zida 
belgilanganlari bilan cheklamaydi. Xususan, FKda xususiylash- 
tirish shartnomasi ko'zda tutilmagan. biroq FKning 354-mod- 
dasining 3-4-qismlariga binoan. taraflar FKda nazarda tutilgan 
yoki nazarda tutilmagan shartnomani hamda turli shartnoma- 
larning elementlarini o ‘z ichiga oladigan shartnomani Uizishlari 
mumkin.
0 ‘zbekisan Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasi 
2-qismiga ko‘ra, xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz 
va davlat himoyasidadir.
Bu esa o‘z navbatida mulk shakllari FKning 167-moddasiga 
binoan xususiy mulk va ommaviy mulk shakllarida boMadi. Mazkur 
holat uy-joy huquqi va UJKda uy-joylarga nisbatan mulk shakl- 
larini belgilashda ham qoMlanilagan.
IJJKning 8-moddasiga ko'ra, uy-joy fondi turlari quyidagilarga 
boMinadi:
29
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1) xususiy uy-joy fondi (fuqarolar va nodavlal yuridik shaxslarga 
tegishli bo'lgan turarjoy binolari);
2) davlat uy-joy fondi (mahalliy davlal hokimiyat organlari, 
davlat yuridik shaxslari, aniq maqsadli kommunal turaijoy binolari).
Foydalanish maqsadiga ko‘ra davlat uy-joy fondi aniq maqsadli 
kommunal uy-joy fondi, xizmat turarjoy fondi, maxsus turarjoy 
fondi, individual turatjoy fondi, tijorat maqsadlarida foydalanadigan 
luratjoy fondiga boMinishi mumkin.
UJKning ll-moddasiga binoan, turaijoy xususiy yoki davlat 
mulki bo‘lishi va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mulkchi- 
likning bir shaklidan boshqa shakliga o'tishi mumkitr
Fuqarolar, yuridik shaxslar va davlat turaijoyga bolgan mulk 
huquqining subyektlaridir.
Turarjoyga bo'lgan mulk huquqi muddatsiz bo'lib, fuqarolar 
va yuridik shaxslarning. davlatning huquqlarini hamda qon n bilan 
qo'riqlanadigan manfaatlarini buzmagan holda shaxsning o‘ziga 
tegishli turarjoyga o'z xohishi va manfaatlariga ko‘ra egalik qilish, 
undan foydalanish va uni tasarruf etish, shuningdek o ‘zining mulk 
huquqi buzilishini barlaraf etishni talah qilish huquqidan iboratdir. 
Turarjoylarning ko'rinishini o'zgartirishga. ularni qayta qurish 
yoki buzishga mahalliy davlat hokimiyali organlarining tegishli 
ruxsatnomasi bo'lgan taqdirda yo‘l qo‘yiladi.
Uylar, kvartiralar, uyning bir qismi, kvartiraning bir qismiga 
(bundan buyon matnda uylar, kvartiralar deb yuritiladi) bo ‘l- 
gan xususiy mulk miqdor, o'lcham va qiymat jihatdan chek- 
lanmaydi.
Xususiy mulk bo'lgan uylar, kvartiralar olib qo‘yi!ishi, mulkdor 
esa uyga, kvartiraga mulk huquqidan mahrum etilishi mumkin 
emas. qonunda belgilangan hollar bundan mustasno.
Turatjoy faqat qonunda belgilangan hollarda va tartibda sudning 
qaroriga asosan majburiy tarzda olib qo‘yilishi mumkin
Davlat korxonalari, muassasalari va lashkilotlari mulkchilikning 
boshqa shakliga o'lganda yoki ular qayla tashkil etilganda ulaming 
to'la xo'jalik yuritishida yoki operativ boshqaruvida bo'lgan uy- 
joy fondi ushbu korxona, muassasa va tashkilotlar huquqiy voris- 
lariga (agar ular aniqlangan bo'lsa). boshqa yuridik shaxslarga 
mulk qilib yoxud ularning to‘la xo‘jalik yuritishiga yoki operativ
30
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boshqamviga yoxud belgilangan tarlibda fuqarolarning barcha uy- 
joy huquqlarini, shu jumladan uy-joyni xususiylashtirish huquqini 
saqlagan holda mahalliy davlat hokimiyati organlarining tasarrufiga 
o'tkazilishi lozim. Bunda uy-joyning yangi mulkdori. egasi ilgari 
tuzilgan ijara shartnomasi shartlari asosida ijaraga beruvchi bo'lib 
qoladi.
Turarjoyga bo'lgan mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlar, 
bu huquqlarning vujudga kelishi. boshqaga o'tishi, cheklanishi va 
bekor boTishi davlat ro'yxaiidan o'tkazilishi shart.
Turatjoyga bo'lgan mulk huquqi va boshqa ashyoviy huquqlarni 
hamda uy joyga oid bitimiarni davlat ro'yxatidan 
0
‘tkazish 
ko‘chmas mulkka bo'lgan huquqlarni va unga doir bitimlarni 
ro‘yxatdan o'tkazuvchi organda amalga oshirilih. ushbu organ 
mulk huquqi, boshqa ashyoviy huquq yoki bitim ro'yxatga olingan 
ligi to'g'risida hujjat beradi yoxud ro'yxatdan o'tkazish uchun 
taqdim etilgan hujjatga ust-xat yozib qo'yadi.
Turarjoyga b o ‘)gan mulk huquqini va boshqa ashyoviy 
huquqlarni hamda turarjoyga oid bitimlarni davlat ro'yxatidan 
o ‘tkazishni rad etish yoxud ro'yxatdan o'tkazish muddatlari buzi- 
lishi ustidan sud tartibida shikoyat qilinishi mumkin (UJKning 
12—I Vmoddalari).