Uy-joy huquqi

1.4. 
Uy-joy qonunchiligi
(Uy-joy huquqining manbalari)
1.4.1. U y-joy huqtiqining konstiiutsiyaviy asoslari
Uy-joy huquqining konstitutsiyaviy asoslariga Konstilutsiya- 
ning uy-joy huquqiga bevosita aloqasi bo'lmasn-da, bilvosita 
mazkur sohaga oid bo lgan yoki analogiya bo'yicha qo'llash mum- 
kin bo'lgan normalar kiradi. Uy-joy kodeksida analogiya qo'lla- 
nilishi bevosita ko‘zda tutilgan.
UJKning I-moddasi 2-qismida «agar uy-joy munosabatlari uy- 
joy to ‘g‘risidagi qonun hujjatlari bilan tartibga solinmagan bo'lsa, 
yerga oid qonun hujjatlari hamda arxitektura va shaharsozlik soha- 
sidagi qonun hujjatlarining ana shu munosabailarni tnrtibga solishga 
taalluqli qismi qo'llanilishi» belgilangan. Qonun analogiyasidan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

foydnlanishning imkoni bo‘lmaganda uy-ioy munosabatlari ish- 
tirokchilarining huquq va majburiyatlari uy-joy qonunchiligi asosiy 
negizlari va halollik, insonparvarlik. oqilonalik va adolatlilik talab- 
laridan kelib chiqib belgilanadi.
Xususan. Konstitutsiyaning 13-moddasiga ko‘ra. 0 ‘zbekiston 
Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi. 
ularga ko‘ra inson, uning hayoti. erkinligi, sha'ni, qadr-qimmati 
va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi. Demokratik 
huquq va erkinliklar Konstitutsiya va qonunlar bilan himoya 
qilinadi. Bu qoida uy-joy huquqiga ham taalluqlidir. Insonning 
uy-joyga bo'lgan huquqi qonunda belgilangan barcha usullar 
(ma'muriy. sud tartibida, o'zim o‘zi himoya qilish) orqali himoya 
qilanadi.
Konstilutsiyaning 43-moddasiga binoan. davlat fuqarolarning 
Konstitutsiyn va qonunlarda mustahkamlangan huquqlari va erkin- 
liklarini ta'minlaydi. Har kim o'zining uy-jny huquqi buzilganda 
L in t 
himoya qilishda yordam berishni so‘rab prokurorga murojaat 
qilishi mumkin. Qonunda belgilangan vakolatlar doirasida prokuror 
protest, taqdimnoma, ogohnoma kiritadi.
Prokuror yoki uning o'rinbosari qonunga zid bo'lgan normativ 
hujjat yuzasidan ushbu hujjatni qabul qilgan organga yoki man- 
sabdor shaxsga yoxud yuqori turuvchi organ yoki mansabdor 
shaxsga protest keltiradi.
Qonun buzilish holatlarini bartaraf etish haqidagi taqdimnoma 
prokuror yoki uning o'rinbosari tomonidan yo‘l qo'yilgan kam- 
chilikni bartaraf etish vakolatiga ega bo'lgan organ yoki mansabdor 
shaxsga keltiriladi va zudlik bilan ko'rib chiqiladi.
Fuqaroning arizasi yoki shikoyatida keltirigan qonun buzilish 
holati Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan jinoyat tarkibiga ega 
bo'lsa. prokuror jinoyat ishi qo‘zg‘atish huquqiga ega bo'ladi. Uy- 
joy huquqi bilan uy-joyga noqonuniy kirish, firibgarlik, ta’magirlik. 
soxta hujjatlardan foydalanish yo'li bilan uy-joyni qo'lga kiritish 
kabi jinoyatlar tarkibi bog'liqdir.
Konstitutsiyaning 44-moddasida sud orqali himoya qilish 
to'g'risidagi umumiy tasavvurlar belgilangan. Sud bir tomondan 
fuqarolar (ijarachi va uning oila a'zolari, mulkdor va ijaraga oluvchi) 
va yuridik shaxslar o'rtasidagi nizolarni. ikkinchi tom ondan
n
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

fuqarolar va uy-joy, kommunal, ro yxatdan 
0
‘tkazish xizmatiari 
o'rtasidagi nizolarni ko'rib chiqadi.
Davlat hokimiyati organlari, o'zini o ‘zi boshqarish organlari, 
jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslarning qarori va harakati 
(yoki harakatsizligi) ustidan ham sudga murojaat qilinishi mumkin.
Konstitutsiyaning 53-moddasi davlat barcha mulk shakllarining 
teng huquqliligini va huquqiy jihatdan bab-baravar muhofaza 
etilishini kafolatlashi belgilangan. Mulk shakllarining barcha turlari 
va ularning baravar muhofaza qilinishi uy-joy huquqida ham mav- 
jud Konstitutsiyada «xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi 
daxlsiz va davlat himoyasidadir» qoidasining belgilanishi va bunda 
xususiy mulkning birinchi o ‘ringa qo'yilishi, uni tan olishning 
muhimligini qayd etadi. Konstitutsiyani qabul qilish paytida mulk- 
ning yana qanday shakllariga yo‘l qo'yilishi hali m a'lum emas 
edi, shu sababli mulk shakllari Konstilutsiyada ochiq qoldiriladi.
Konstitutsiyaning 36, 53-54-m oddalarida xususiy mulk va uni 
himoya qilish bo'yicha xususiy mulkdorning vakolatlari aniq belgi- 
langan. Har bir shaxs mulkdor bo'lishga haqli va mulkdor mulkiga 
o'z xohishicha egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf 
etadi. Turarjoy binolarini xususiylashtirish yoki ularga nisbatan 
fuqarolik-huquqiy shartnom alar orqali mulk huquqini qo‘lga 
kiritish aynan shu normalarga asoslanadi Bundan lashqari, mazkur 
norma (Konstiiutsiyaning 54-moddasi) fuqarolik huquqi hamda 
uy-joy huquqida mulk tushunchasining tarkibiga kiruvchi mulkdor 
vakolatlari triadasi (egalik qilish. foydalanish va lasarruf etish)ni 
mustahkamlaydi.
Hech kim o'z mol-mulkidan sudning qarorisiz mahrum etilishi 
va tegishli ravishda lurarjoyidan sudning qarorisiz chiqarilib 
yuborilishi mumkin emas. Yashashga yaroqsiz b o iib qolgan uydan 
yoki o'zboshim chalik bilan lurarjoyga kirib olgan shaxslarni 
prokuroming ma'muriy tartibda ko'chirish haqidagi sanksiyalari 
ustidan sud tartibida shikoyat qilinishi mumkin. Davlat va jamoat 
ehtiyojlari uchun uy-joylam ing olib qo‘yilishi tegishli bahoni 
oldindan to ‘lash orqali amalga oshirilishi mumkin.
Shu bilan birga, Konstitutsiya meros huquqini kafolatlaydi. 
Bu esa o 'z navbatida fuqarolarning xususiy m ulki boMgan 
turarjoylarga nisbatan qo'llanilishi mumkinligini anglatadi.
33
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Birorta ham qonun yoki boshqa norm ativ-huquqiy hujjat 
Konsiitutsiya normalari va qoidalariga zid kelishi mumkin emas 
(Konstitutsiyaning 16-moddasi). Uy-joy qonunchiligi Konsti- 
tutsiyaga zid bo'lgan hollarda O 'zbekiston Respublikasining 
Konstitutsiyaviy sudi uy-joy qonunchiligini o ‘zgartirish va qo ‘- 
shimcha kiritishni lalab qiiadi. 
’
Ushbu qoidaga ayniy bo‘Igan normalar UJKning l-m oddasi 
3-qismida belgilangan bo‘lib, unga muvofiq. agar O'zbekiston 
Respublikasining xalqaro shartnom asida 0 ‘zbekiston Respub- 
likasining uy-joy to g'risidagi qonun hujjatlaridagidan boshqacha 
qoidalar belgilangan b o ‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo‘lla- 
niladi.
Konstitutsiyaning 34-moddasi l-qismida « 0 ‘zbekiston Respub- 
likasi fuqarolari kasaba uyushmalariga, siyosiy partiyalarga va 
boshqa jamoat birlashmalariga uyushish. ommaviy harakatlarda 
ishtirok etish huquqiga ega»1iklari helgilangan. Uy-joy lniquqiy 
munosabatiari sohasida davlat, munitsipal tuziimnlar va mol-mulk- 
ka mulk huquqi, xo‘jalik yuritish va operativ boshqarish huquqi 
asosida egalik qiladigan tegishli organlar. yuridik shaxslar bilan 
birga, xususiy uy-joy mulkdorlarining shirkatlari ham amal qiladi. 
Mazkur shirkat ko‘p kvartirali uylarda uy-joy fondini bipgalikda 
boshqarish hamda uni saqlash, asrash va ta ’mirlashni ta'm inlash 
uchun ixtiyoriy birlashma sifatida tashkil etiladi.
UJKning ko'plab normalarida «voyaga yelgan» atamasi qo‘l- 
laniladi (masalan, ijaraga oluvchining voyaga yelgan oila a'zolari) 
Konstitutsiya fuqarolarning voyaga yetish yoshini ularning saylash 
huquqi bilan bog'laydi va hu yoshni 18 yosh qilih belgilaydi 
(Konstitutsiyaning 117-moddasi 2-qismi).
Uy-joy huquqiy munosabatlarining ishtirokchisi bo'lib, chet 
el fuqarolari va fuqaroligi bolntagan shaxslar hisoblangan hollarda 
Konstilutsiyaning 23-m oddasida belgilangan quyidagi norm a 
qo‘llaniladi: O'zbekiston Respublikasi hududidagi chet el fuqaro- 
larining va fuqaroligi bolm agan shaxslarning luiquq va erkinliklari 
xalqaro huquq normalariga muvofiq ta'm inlanadi. Ular 0 ‘zbekis- 
ton Respublikasining Konstitutsiyasi, qonunlari va xalqaro shart- 
nomalari bilan belgilangan burchlami ado etadilar. Biroq yashash 
joyiga doimiy ro ‘yxatdan o'tkazilgan O'zbekiston Respublikasi
34
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

fuqarolaridan farqli ravishda chet el fuqarolariga qat'iy muddatga 
yashash joyi belgilanadi
Konstitutsiyaning ayrim qoidalari uy-joy huquqiga bevosita 
oiddir. Konstitutsiyadagi qoidalarning mazniunidan kelib chiqib, 
ularda uy-joyga nisbatan huquqlarning quyidagi jihatlari o 'z
ifodasini topgan, deb hisoblash mumkin:
1) har kim o ‘zida mavjud boigan turarjoyga nisbatan egalik 
qilish huquqiga ega;
2) har kim uy-joyli boiish huquqiga ega;
3) hech kim uy-joyga boig an huquqdan o'zboshimchalik bilan 
mahrum etilishi mumkin emas;
4) uy-joyga boigan huquqni ta'minlash davlat majburiyallari 
tarkibiga kiradi;
5) turli uy-joy fondlari amal qiladi;
6) kam ta'm inlangan fuqarolaming uy-joy huquqini qo ilab - 
quvvatlash va ularga bepul yoki imtiyorii shartlar asosida tegishli 
haq evaziga turarjoy berish amalga oshiriladi.
Uy-joyga b o ig a n huquqning