ЎҚув материаллари 2-мавзу: Мулк тавсифи, таснифи, кўрсаткичлари ва хусусиятлари режа

2.4. Кўчар мулк объектларининг хусусиятлари

Машиналар ва жиҳозлар, асосий фондларнинг актив қисми сифатида, ҳар қандай корхонанинг технологик асосини ташкил этади. Уларни баҳолаш мақсадлари ва сабаблари турлича. Бироқ машиналар ва жиҳозларни баҳолашнинг барча қўйилган мақсадлари учта турли бир-бири билан кесишмайдиган аниқ мақсадларга келтирилиши мумкин:

• 
  машиналар ва жиҳозларни мулкнинг бошқа турларидан мустақил равишда баҳолаш. Одатда, уларни инвентарь бирликлари сифатида олди сотди қилиш, ижарага, лизингга, гаровга бериш мақсадида баҳолаш;
  
• 
  асосий фондларни баҳолаш (қайта баҳолаш) босқичларидан бири сифатида машиналар ва жиҳозларни баҳолаш;
  
• 
  умуман корхонани баҳолаш босқичларидан бири сифатида машиналар ва жиҳозларни баҳолаш.
  

Биринчи ҳолатдан фарқли равишда иккинчи ва учинчи ҳолатда гап машиналар ва жиҳозларининг бутун йиғиндисини тўлиқ баҳолаш ҳақида бораяпти. Шунингдек, ушбу ҳолатларда машиналар ва жиҳозларни, бир томондан, баҳолаш объекти сифатида, иккинчи томондан эса, бинолар ва иншоотлар сифатида чегаралаш муаммоси пайдо бўлади. бундай чегаралаш зарурати асосий фондларнинг ушбу қисмлари қийматини баҳолаш технологияси ва усуллари, уларнинг эскириши ва қадрсизланишини баҳолаш усулларининг фарқи туфайли юзага келади.
Баҳолаш объектлари сифатида машиналар ва жиҳозлар қуйидаги фарқланувчи белгилар билан тавсифланади:

• 
  ер билан боглиқ эмаслиги;
  
• 
  ўзига ҳам, унга вақтинчалик қўшилган кўчмас мулкка ҳам жисмоний зиён етказмаган ҳолда бошқа жойга кўчириш имконияти;
  
• 
  функционал жиҳатдан мустақил бўлиш ҳамда технологик мажмуани ҳосил қилиш имконияти.
  

Бу белгилар машиналар ва жиҳозларни мулкнинг бошқа турларидан, биринчи навбатда бинолар ва иншоотлардан фарқлайди, бу, одатда, баҳолаш жараёнини мураккаблаштиради.
Биринчидан, машиналар ва жиҳозлар учун умумлаштирувчи техник-иқтисодий кўрсаткичлар (1 кв.м майдон, 1 куб.м ҳажм, 1 погон.м. узунлик ва ҳ.к.қиймати) мавжуд эмас, машиналар ва жиҳозларни баҳолашда қийматлар салмоқларидан фақат камдан-кам ҳолатларда фойдаланиш мумкин.
Иккинчидан, машиналар ва жиҳозлар турлари, уларнинг функционал, конструктив ва эксплуатацион хусусиятлари, демак, нарх-наво кўрсаткичлари динамик ва радикал равишда ўзгаради. Ушбу ҳолат баҳолаш мақсадида ўртача нархлар ёки ўртача нархларнинг индексларидан фойдаланиш имкониятлари ва чегараларини қисқартиради.
Учинчидан, машиналар ва жиҳозлар камдан-кам ҳолатда айнан нусха сифатида такрор ишлаб чиқарилади, бу кўп ҳолатларда такрор ишлаб чиқариш қиймати сифатида уларнинг тиклаш қийматини бевосита аниқлаш нмкоиини бермайди.