Ўқув қўлланма

Зандр далалари.
Датча sandur-қум, ёки исландча sand-қум маъносини 
беради. Материк музликларининг чекка қисмларида морена жисмларининг 
муз сувлари ювиб кетиши ва қайта ётқизиши натижасида ҳосил бўлган қум, 
шағал, қисман харсанг, чағир тошлар аралаш текисликлар. Зандр далалари 
муз босиш босқичлари билан узвий боғлиқ бўлганлиги учун шимолий 
ўлкаларда, жумладан ғарбий Сибир, Днепр, Ока дарёси водийларида 
учрайди. 
Кам
– ушбу сўз славянча камен тош, харсанг маъносини беради. 
Камлар генетик хусусиятларига кўра, озларни эслатади. Яъни флювогляциал 
ётқизиқларнинг кам-қат тарзда шаклланиши туфайли вужудга келади. Бу 
борада бир неча илмий қарашлар мавжуд бўлиб, уларга кўра камлар қадим 
геологик даврларда музлик устида, балки музлик остида шаклланган кўллар 
ўрнида хосил бўлгандир. Камлар ҳам ён бағри тик (45
0
гача) бўлган 
дўнгликлардан иборат, алоҳида хусусият касб этувчи рельеф шакли бўлиб, 
асосан харсангтошлар аралаш, қат-қат ётувчи қум қатламларидан таркиб 
топган ҳолда учрайди. 
Оз
– швед тилидан олинган бўлиб, озач ёки оз тизма мазмунини 
беради. Ушбу рельеф формалари қатор тизилган тоғ тизмаларини эслатувчи, 
таркиби қум, шағал, харсанг тошлардан иборат дўнгликлардир. Уларни 
узунасига 30-40 км, кенглиги асосида 40-100 м, ўркач қисмида 4-5 м\ 
баландлиги 25-30, хатто 90 м гача етади. Озларнинг ўркач қисмида чуқур 
даханалар мавжуд бўлиб, улар 
оз қозонлари
номи билан аталади. 
Озлар музлик сувлари қолдирган диоганал қат-қат ёки горизонтал 

---

73 
ётқизиқлар бўлиб, улар музлик узоқ даврлар сақланиб қолгач, эриган музлик 
суви келтирган лойқа дельталар хосил қилиб, ўша дельталар тузилишига 
кўра турли ўлчамлардан иборат бўлади. Улар музликларнинг кўлами, 
сақланиш даврига боғлиқ ҳолда шаклланади. Озларнинг шаклланиши 
хусусидаги ғоялар тугал исботини топмаган бўлиб, бу борадаги илмий 
мунозаралар давом этмоқда. 
Баъзан озлар ташкил этган оралиқларда сув йиғилиб кўллар вужудга 
келади. Бу ҳолатда ушбу сув ҳавзалари оз кўллари дея аталади. 
Қўй пешоналар
– материк музликлари харакатланиш жараёнида ер 
юзасига чиқиб ётган қаттиқ она жинс (гранит, кристаллашган сланецлар, 
гранадиорит ва ҳ.к) кабиларнинг музлик босиб келаётган томонини 
силлиқлаб кетади. Шу боисдан қадимги геологик даврларда материк 
музликлари хукмрон бўлган худудлар бўйлаб ер юзасига чиқиб қолган 
қоятошларнинг бир томони қўй (тўғрироғи қўчқор)нинг пешонаси каби 
бўртган ҳолатда силлиқланиб, унинг қарама-қарши томони эса бирмунча тик 
холатда кузатилади.