Ўқув қўлланма

Нивация.
Солифлюкция кўп ҳолларда нивация билан биргаликда 
кечади. Нивация (лотинча nivis- қор деган мазмун беради) ён бағир бўйлаб 
тўпланган қор қопламининг ҳаво ҳароратининг илиши туфайли бу ердаги тоғ 
жинси бўлакларининг қор билан биргаликда ҳаракатлана бориб, янада 
кичикроқ бўлакчаларга парчаланиши, тўпланиши, сочилиши, умуман олганда 
нивация қор сувлари таъсирида ўзига хос рельеф хосил бўлиш жараёнидан 
иборатдир.
Кўчки 
Тоғ ёнбағирларида йиғилиб қолган қор қопламининг оғирлик кучи 
туфайли қуйига томон шитоб билан кўчиб тушишиш кўчки дейилади. Кўчки 
соф туркий ўзакдан иборат халқ табиий географик терминидир.

---

66 
Кўчки тушунчаси, сурилма, тоғ жинсларининг қулаб ёки сурилиб 
тушиши, аксарият ҳолатларда қор қопламининг кўчишига нисбатан 
ишлатилади. Бу табиий географик жараённинг юз бериши, ёнбағирнинг 
юқори қисмида йиғилиб қолган қор қопламининг шиддат билан қуйига томон 
сурилиб, кўчиб тушиши туфайли юзага келади. Бу ҳолатнинг шаклланишига 
қорнинг кўп миқдорда йиғилиб қолиши, қор қопламининг қайтадан 
кристалланиши, ҳарорат таъсирида зичланиши ва ниҳоят ўз оғирлик кучи 
остида харакатга келиши сабабчи бўлади. Кўчкининг харакатланиши одатда 
ҳавонинг шовқин сурон ёки портлаш, ўқ узилиши, қичқириқ, остида 
тебраниши каби энг суст таъсир остида ҳам бошланиши ҳусусиятлидир. 
Кўчкилар даврида 1,5-2 млн м
3
гача қор қопламининг харакатга келганлиги 
аниқланган. Бунда кўчиб тушувчи қор қопламининг қалинлиги 60 м га қадар 
етади. Қор кўчкилари барча тоғли минтақалар учун хос бўлиб, аҳоли 
пунктлари, сайёҳлик лагерлари, алоқа тармоқлари, йўллар, ўрмон қоплами ва 
чорва моллари учун жиддий ҳавф туғдириши мумкин. 
Мавзуга оид савол ва топшириқлар. 
1. Гравитацион кучлар таъсирида юз берувчи табиий географик 
жараёнлар ҳусусида тушунча беринг. 
2. Сурилмани келтириб чиқарувчи асосий омиллар нима? 
3. Сурилмани келтириб чиқарувчи ёрдамчи оиллар нима? 
4. Сурилмаларнинг турларини кўрсатинг. 
5. Сурилмаларнинг олдини олиш ва унга қарши кураш чора-тадбирлари 
қандай амалга оширилади? 
6. Солифлюция жараёни қандай юз беради? 
7. Кўчки тўғрисида сўзлаб беринг. 

---

67