Ўқув қўлланма

 
Адабиётлар рўйхати. 
1.
Е.Дуйсенов Селевые потоки. Изд. Казахстан. Алма-Ата. 1966. 
2.
А.Л.Корженевский Геоморфология и оледенение Памир-Алая. Т. 
«Фан». 1979. 175 стр. 
3.
М.В.Седенко Основы гидрогеологии и инженерной геологии. 
Москва «Недра» 1979. 130 стр. 
 
Солифлюкция 
 
Солифлюкция термини, лотин тилида solum-тупроқ, fluchus-оқим, яъни 
грунт қатламининг оқиши деган мазмун беради. 
Солифлюкциянинг географик тарқалиши асосан абадий музлоқ ерлар 
ва баланд тоғ минтақасига хос худудларга тўғри келади. Бундай жойларда 
грунт йилнинг аксарият қисмида музлаб ётади, қисқа вақт давомида ернинг 
юза сатхигина қисман эрийди. Қор қопламининг мунтазам эриши, ёмғир 
ёғиши натижасида эса, нам тупроқ янада кўпроқ бўкади. Натижада оғирлиги 
ошиб, гравитацион куч таъсирида қуйига тамон секинлик билан оқа 
бошлайди. Бу харакатни англатувчи бир неча ташқи кўрсаткичлар мавжуд: 

Ўша ерда мавжуд бўлган дарахтлар йирик бута ва симёғочларнинг 
ялпи қийшайиб қолиши; 

Йўлларнинг деформация олиши; 

---

65 

Зинапоясимон, суфасимон яланглик дўнгликларининг шаклланиши; 

Ҳосил бўлган дўнгликларнинг олд қисмида қурумларнинг 
тўпланиши. 

Қурумлар, турли ўлчамдаги тоғ жинси парчаларининг ён бағир 
бўйлаб тартибсиз сочилиб, уюлиб ётишидир. 
Қурум-ёқут тилидан ўзбекчага ағдарилганда тош деган мазмун беради. 
Қурумалар туфайли тош денгизлари, тош дарёлари шаклланади. Тош 
дарёлари қурумларнинг чизиқли йўналиш бўйича тарқалиши, тош 
денгизлари эса қурумларнинг кенг ялангликлар бўйлаб шаклланишидир. 
Солифлюкция натижасида сувга бўкиб, юмшаган ва қиялик ҳамда 
гравитацион куч туфайли силжиш даражасига етган грунтнинг ҳаракати жуда 
суст кечади. Бу кўрсатгич турли шароитда турлича бўлиши мумкин. Бу 
жараён мобайнида силжиётган грунтнинг совуқ таъсирида музлаши ҳамда 
ҳарорат бирмунча илигач эриб, заррачаларининг янада майдаланиши унинг 
ҳаракатини фаоллаштиради. Бу кўрсатгич 5-10
0
қияликдаги ён биғирлар 
бўйлаб атига бир неча см бир фасл бўйича эса бир неча метрга етиши 
мумкин.