ЎҚув адабиёти овқатланиш

Ҳомиладор ва эмизикли аёллар овқатланиши

Рационал овқатланиш ҳомиладорликнинг ижобий кечиши, ҳомиланинг ривожланиши, туғруқ жараёни ва чақалоқ саломатлигининг муҳим шартидир. Ҳомиладорликнинг биринчи ярмида аёлларнинг овқатланиши макронутриентлар сони бўйича унинг ҳомиладорликкача бўлган овқатланишидан фарқ қилмаслиги лозим. Бунда органогенез (ҳомиладорликнинг биринчи триместри) даври учун рационнинг озуқавий ва биологик қиймати қанчалар муҳимлигини ҳисобга олган ҳолда, ҳар куни тўлақонли оқсил ва микронутриентлар оптимал физиологик миқдорларда

тушиб туриши таъминланиши шарт.
Ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида (5 ойдан кейин) ҳомиланинг, плацентанинг, сут безларининг, бачадоннинг вазни ошиши туфайли ҳам қарийб барча нутриентларга бўлган талаб ошади (5.7-жадвал). Айни пайтда қувват сарфланиши қувват истеъмолига мос бўлишини қатъий назорат қилиш зарур. Тана массаси индексини бутун ҳомиладорлик даври мобайнида 25 кўрсаткичи атрофида сақлаш зарур. Масалан, бўй 160 сантиметр бўлган пайтда тана вазни қўшилиши 55 дан 64 килограммгача ортиши мумкин. Ҳомиладорликнинг иккинчи ярмида тана вазнининг қўшилиши ҳафтасига 300 ... 350 г.дан ошмаслиги лозим.

5.7-жадвал Аёллар (жисмоний фаоллик коэффициенти 1,4), шунингдек, ҳомиладор ва эмизикли аёлларнинг озуқа моддалари ва қувватга бўлган

физиологик эҳтиёжининг суткалик меъёри

Ёш	Қув- ват, ккал		Оқсиллар, г			Ёғ- лар, г	Угле- вод- лар, г	Минерал моддалар, мг
			жа- ми	ш.ж. ҳай- вон				Каль- ций		Фос- фор	Маг- ний		Те- мир		Рух		Йод
18...29	2000		61	34		67	289	1000		1200	400		18		15		0,15
30...39	1900		59	33		63	274	1000		1200	400		18		15		0,15
40...59	1800		58	32		60	257	1000		1200	400		18		15		0,15
Жисмоний		фаоллик ва			ёшга мос меъёрга				қўшимча
Ҳомиладор- лар	+350		30	20		12	30	300		450	500		20		5		0,03
Эмизикли аёллар: 1 ... 6 ой 7 ... 12 ой	+500 +450		40 30	26 20		15 15	40 30	400 400		600 600	50 50		15 15		10 10		0,05 0,05

(5.7-жадвалнинг давоми)

Витаминлар												Мис^*, мг			Мар- га- нец^*, мг			Фтор^*, мкг			Хром^*, мкг				Мо- либ- ден^* мкг
С, мг	А, мкг рет. экв.	Е, мг	D, мкг	^В1^, мг	^В2^, мг	^В6^, мг	Ни- а- цин, мг		Фо- лат, мкг	^В12^, мкг
70	800	8	5	1,1	1,3	1,8	14		200	3	1,5		...	2		...		1,5	...			50	...		75
											3,0			5			4,0			200				...
																								250
70	800	8	5	1,1	1,3	1,8	14		200	3	1,5		...	2		...		1,5	...			50	...		75
											3,0			5			4,0			200				...
																								250
70	800	8	5	1,1	1,3	1,8	14		200	3	1,5		...	2		...		1,5	...			50	...		75
											3,0			5			4,0			200				...
																								250
		Жисмоний фаоллик						ва ёшга мос меъёрга							қўшимча
20	200	2	10	0,4	0,3	0,3	2		200	1	Қўшимча меъёрланмайди, шифокор
											томонидан индивидуал равишда
40	400	4	10	0,6	0,5	0,5	5		100	1	маромлаштирилади
40	400	4	10	0,6	0,5	0,5	5		100	1

* Истеъмолнинг хавфсиз даражаси
Ҳомиладорликнинг иккинчи триместридан бошлаб углевод (моно- ва дисахарид)ларни истеъмол қилишни чеклаб қўйиш зарур, чунки углеводлар миқдори ва ҳомиланинг вазни орасида бевосита боғлиқлик борлиги исботланган. Қанд миқдори 40 ... 50 г/сут.дан ошмаслиги лозим. Рациондаги ўсимлик (кунгабоқар, жўҳори, зайтун) ёғлари улушини умумий ёғлар миқдорининг 40 % игача ошириш керак. Бунда рациондан қийин эрийдиган (қўй ва мол) ёғлари ва маргарин чиқариб ташланади. Тўлақонли оқсилга бўлган эҳтиёж (барча оқсилларнинг 55 % и) гўшт ва балиқ (25 %), сут ва сут маҳсулотлари (25 %) ва тухум (5 %) ҳисобидан қондирилиши керак.
Ҳомиладорларнинг кундалик рациони иложи борича ранг-баранг бўлмоғи лозим (5.8-жадвал).
5.8-жадвал

Ҳомиладор, янги кўзи ёриган ва эмизикли аёллар учун тавсия этилувчи озиқ-овқатларнинг суткалик тахминий тўплами

Маҳсулот	Ўлчов бирли- ги	Ҳомила- дорлар	Кўзи ёриганлар (туғруқхоналарда)	Эмизик- ли аёл- лар
Жавдар нон	г	100	150 200 18 100 300 500 15(+200г мева ва 200 мл шарбат уйдан бериб юбо- рилганлари билан) 20(+300 г уйдан бериб юборил- ганлари билан) 200 100 400 ( 200 мл уйдан бериб юборил- ганлари билан) 60 25 – 60 6 1 100 10	100
Буғдой нони	г	100		200
Буғдой уни	г	50		25
Ёрмалар ва макаронлар	г	60		60
Картошка	г	300		200
Сабзавотлар, ошкўкилар	г	500		500
Мевалар, резаворлар,	г	250		500
шарбатлар
Қуруқ мевалар	г	20		20
Гўшт, парранда гўшти	г	180		170
Балиқ	г	100		100
Янги сут	мл	250		300
Сут-қатиқ маҳсулотлари	мл	200		500
Ёғсиз творог	г	100		80
Сметана	г	30		20
Пишлоқ	г	15		10
Сарёғ	г	20		35
Ўсимлик ёғи	дона	25		20
Тухум	г	1		½
Шакар, ширинликлар	г	50		60
Туз	г	6		6

Эркин суюқлик (сув, чой, сут, компотлар, суюқ овқатлар)ни 1,0 ... 1,2 литрдан ошиқ истеъмол қилмаслик керак. Ош тузини истеъмол қилиш ҳам назоратни ва ҳомиладорликнинг охирига бориб 5 ... 6 г/сут. гача камайтиришни талаб қилади. Ҳомиладорлик пайтида микронутриентларга бўлган эҳтиёж қарийб икки баробар ошади, буни эса анъанавий озиқ-овқат маҳсулотлари ҳисобидан (айниқса, қиш-баҳор даврларида) тўлдириб бўлмайди. Бундай вазиятда рационга тўйинтирилган маҳсулотлар ва поливитаминли дориларни киритиш керак бўлади.
Эмизикли аёллар оптимал рационининг кимёвий таркиби ҳомиладорларнинг овқатланишидан нафақат умумий миқдорига кўра, балки макронутриентларнинг нисбатига кўра ҳам аҳамиятли фарқланади. Ҳайвон оқсилининг улуши умумий оқсилнинг 60 ... 70 % игача ошади, ўсимлик ёғи эса умумий ёғнинг 25 % игача камаяди. Эмизикли аёл рациони нутриентограммасининг характеристикаси ҳақиқий эҳтиёжларга мос бўлиб, лактациянинг миқдорий ва сифатий нисбатлари оптималлигини сақлаб туриш билан боғлиқдир. Рациондаги суюқлик миқдори 2 литрдан кам бўлмаслиги лозим.
Шу билан бирга, ҳомиладор ва эмизикли аёллар овқатланишида қуйидаги озиқ-овқатларни иложи борича камроқ истеъмол қилиниши лозим:

• 
  ҳайвон ёғи ва қандга бой маҳсулотлар, маргарин;
  
• 
  тузланган ва дудланган озиқ-овқатлар гуруҳи;
  
• 
  аллерген потенциали ошиқ бўлган;
  
• 
  таркибида овқат қўшимчалари бўлган.
  

Аллергия ёки кўтара олмаслик ҳолатлари юз беришининг олдини олиш учун аёл илгари истеъмол қилмаган озиқ-овқатлардан эҳтиёткорлик билан фойдаланиш керак.
Болани эмизиш пайтида рациондан барча ўткир зираворлар ва баъзи таъм берувчиларни, пиёз, саримсоқпиёз, ёввойи саримсоқпиёз, аччиқ қаҳва ва чойни, алкоголли ичимликларни, шу жумладан, пивони ҳам чиқариб ташлаш талаб этилади. Санаб ўтилган маҳсулотлар сутга ёқимсиз таъм ва хид беради. Алкоголлар эса тезгина сутга ўтади ва болада неврологик бузилишларни юзага келтиради. Эмизикли аёл овқатланишига аллергенлик потенциали юқори бўлган озиқ-овқатлар: шоколад, какао, цитрус мевалар, ёнғоқлар, асал, помидор, тухум, қулупнай, увилдириқ (икра), креветкаларни эҳтиёткорлик билан киритиб, эмизилгандан сўнг боланинг ҳолати диққат билан баҳоланиши керак. Бодринг, олхўри, ўрик (туршак), анжирни ўта кўп истеъмол қилиш натижасида болада ошқозон-ичак йўллари бузилишлари (диспепция, метеоризм) пайдо бўлиши мумкин. Айнан шунақанги сабабга кўра эмизикли аёлнинг рационидаги узум чекланиши (ёки чиқариб юборилиши) керак.
Одатда 6 ... 9 ой давом этадиган меъёрий лактация туғруқдан кейинги даврнинг ижобий кечишига ва аёл тана вазнининг меъёрига келишига ёрдамлашади, фақат бунда оптимал ҳаракат фаоллиги тартибига риоя қилиниши шарт.

3.