ЎҚув адабиёти овқатланиш

Организмнинг қувват сарфлаши. Одамларнинг қувватга эҳтиёжини аниқлаш усуллари. Инсоннинг қувват сарфлаши қуйидагича бўлинади – бошқарилмайдиган: асосий овқатнинг специфик динамик таъсири (озуқа термогенези) ва бошқариладиган: қувватнинг ақлий ва жисмоний фаолиятга (АЖФ) сарфланиши.
Асосий алмашинув – бу инсоннинг жисмоний тинч ҳолати (масалан, уйқу)да хаётий муҳим жараёнлари (ҳужайралар метаболизми, нафас олиш, қон айланиши, овқат ҳазм бўлиши, ички ва ташқи секрециялар, асаб ўтказувчанлиги, мушаклар тонуси) қўллаб-қувватлаб турилиши учун қувват
сарфланишидир. Асосий алмашинув катталиги (ААК) бир нечта омиллар – жинс, бўй, тана вазни ва тузилиши, ёши ва гормонлар мувозанатига боғлиқ бўлади. Сутка вақти, йил вақти ва иқлим ААК га таъсир кўрсатади. Тинч ҳолатда қувватга эҳтиёж мушаклар массаси ва организмдаги ёғ тўқималарининг миқдорига боғлиқ бўлади.
Эркакларда ААК аёлларга нисбатан ўртача 10 % кўпроқ бўлади. Тана тузилиши оддий бўлганда, ААК эркакларда тана массасининг 1 килограммига 1 ккал/соат, аёлларда – 0,9 ккал/соат деб ҳисобланади.
Ёш ўтгани сари ААК ҳам камайиб (мушаклар массаси қисқаришига пропорционал равишда) боради. Катта одамларда АКК кўпайиши совуқ иқлим шароитларида ва баъзи касалликларда (гипертиреозда), шунингдек, безгак тутиши билан ўтадиган ҳолатларда кузатилади – тана ҳароратининг 1ºС га ошиши ААКнинг 10...15 % ошишига олиб келади.
Асосий алмашинув катталиги инсонда бевосита (воситали равишда) ўлчовлар ёки ҳисоб-китоблар ёрдамида аниқланади. Бевосита ўлчаш (бевосита калориметрия) калориметрия камераларидан фойдаланиш билан ўтказилади, бавосита ўлчаш (бавосита калориметрия) – бунда сўнгги марта овқат еганидан бери 12...14 соат вақт ўтган одамни уйқудан турган заҳоти оч қоринга ҳарорати 20ºС бўлган хонада чалқанча ётқизиб, қайд этувчи махсус ускуналар ёрдамида аниқланади. Бунда кислород истеъмол қилиниши, карбонат ангидрид гази ажратилиши ва ўта даражада аниқ бўлиши учун пешоб билан ажратиб чиқариладиган азот миқдори аниқланади.
Ҳисоблаш усуллари махсус жадваллар ёки формулалардан фойдаланиш билан боғлиқ. ААК ни ҳисоблаш Гаррис-Бенедикт тенгламасига асосан амалга оширилади: