ЎҚув адабиёти овқатланиш

Қувват мувозанати бузилиши (дисбаланс). Овқат билан тушаётган қувват танқислигида, яъни унинг миқдори суткалик қувват сарфланишига нисбатан кам бўлганида, вақт ўтиши билан (ҳафта, ойлар давомида) ёғ ва оқсил (мушаклардаги) йўқотилиши ҳисобига тана массасининг танқислиги ривожланади. Бунда оқсиллар ва тўпланган ёғларнинг парчаланиши нафақат зарурий қувватнинг чиқиши, балки заҳарли метаболитларнинг пайдо бўлиб, алмашинув жараёнларининг стрессли ишлаш тартибига, инсон организмининг ўз-ўзини бошқарувчи тизими номуқим ҳолатга айланиши билан кечади. Катталарда бу организмнинг ҳимояловчи-мослашувчи имкониятлари пасайиши ва бир қатор касаллик ҳолатлари ривожланишига замин яратса, болаларда ўсиш ва ривожланиш бузилишига олиб келади (алиментар дистрофия). Овқат қувватининг танқислиги, умумий “очлик” тушунчаси билан туташган ҳолда асосан иқтисодий заиф ривожланган мамлакатлар аҳолисида, ривожланаётган давлатларнинг баъзи бир қашшоқ қатламларида кузатилади ва тараққий этган мамлакатларда камдан-кам учрайди.
Овқат қувватининг ортиқча бўлиши – европаликлар ва шимолий америкаликлар овқат рационидаги овқатланиш билан боғлиқ бўлган алиментар дисбаланслардан биридир. У барча қимматли макронутриентлар (айниқса, ёғлар ва оддий углеводлар)нинг ўта кўп истеъмол этилиши ва қувват сарфланишининг пасайиб, ривожланган мамлакатларда эркаклар учун 2100...2500 ккал ва аёллар учун 1800...2000 ккал ни ташкил этиши билан ифодалангандир. Мунтазам истеъмол қилинувчи овқат калориялари кўп сонли алиментар-боғлиқ касалликларнинг ривожланиши сабабчисидир.

2. Оқсиллар ва уларнинг овқатланишдаги аҳамияти

Оқсиллар (протеинлар) – бу мураккаб юқори молекуляр азотли бирикмалар бўлиб, α–аминокислоталардан таркиб топади. Инсон организми оқсиллари хаётий муҳим, яъни пластик, қувватий, каталитик, регулятор, ҳимояловчи, ҳаракатлантирувчи функцияларни бажаради.

Аутотент оқсил синтезида фойдаланиладиган аминокислота жамғармаси асосан ичакда сўриладиган, шунингдек, ўз оқсиллари парчаланганида организмдан чиқариб ташланадиган аминокислоталардан шаклланади. Табиатда учрайдиган 150 та шунга ўхшаш бирикмаларнинг 20 таси оқсилли молекулалар яратилишида иштирок этади. 20 та тузилмавий аминокислоталардан 10 таси алмаштирилмайдиганларига мансубдир, демакки, улар овқат билан бирга доимий равишда етарли даражада ва оптимал нисбатда тушиб туриши керак, бошқалари эса алмаштириладиган ҳисобланади, чунки организмда пайдо бўлишлари мумкин (2.2-жадвал). Энг кичик ёшдаги болаларда алмаштирилмас аминокислоталарга гистидин ҳам мансуб бўлиб, унинг эндоген синтези нисбатан кечроқ инсоннинг онтогенетик ривожланиши босқичларида пайдо бўлади (гистидин синтезини таъминловчи самарали ферментли тизимлари шаклланишининг ёши аниқ белгиланмаган).
2.2-жадвал