Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

5.5. Ishlab chiqarish quvvatining mohiyati va hisoblash usullari 
Asosiy ishlab chiqarish fondlari hajmi va ulardan foydalanish darajasi 
korxonaning ishlab chiqarish quvvati kattaligini belgilaydi. U ishlab chiqarish 
dasturini asoslashda katta rol` o`ynaydi hamda korxonaning belgilangan nomenk-
latura va sifatli mahsulot ishlab chiqarish bo`yicha potentsial imkoniyatlarini 
tavsiflaydi. 
Bundan kelib chiqadiki, 
ishlab chiqarish quvvati
– bu, ma`lum bir vaqt 
davomida ilg`or texnologiyalardan foydalanish, ishlab chiqarish va mehnatni 
tashkil qilishning ilg`or sharoitlarida ishlab chiqarish mumkin bo`lgan 
mahsulotlarning maksimal darajasidir. U qoidaga ko`ra, ishlab chiqarilgan 
mahsulotlar hajmining natural ko`rinishda, ushbu korxonaning ixtisoslashganligi 
va mahsulotning alohida turlari o`rtasidagi o`zaro nisbatiga ko`ra aniqlanadi. 
Paxta tozalash korxonalari ishlab chiqarish quvvati tayyorlanadigan paxta 
xom ashyosi miqdori, foydalai ish vaqti va asosiy uskuna sanalgan jin mashinalari 
soni bog`liq bo`ladi. 
Taqvimiy yil mobaynida ikki hosil yilida yetishtirilgan paxta qayta 
ishlanishi munosabati bilan paxta tozalash korxonasining bir yillik ish davri ikkita 
ekspluatatsiya davriga bo`linadi. Ana shu ikki davr orasidagi vaqt ekspluatatsiya 
qilinmaydigan davr bo`ladi. 
Ekspluatatsiya davrining uzunligi asosan, paxta tozalash korxonasi hududida 
yetishtiriladigan paxtaning hajmiga va uskunaning ish rejimiga bog`liq. 

---

65 
Birinchi ekspluatatsiya davri
uchun mahsulot ishlab chiqarish hajmi o`tgan 
yildan qolgan paxtaning miqdoriga belgilanadi, paxta zavodidagi mavjud 
uskunalardan foydalanish darajasi ham anna shunga qarab belgilanadi. 
Yangi paxta hosili tayyorlanadigan 
ikkinchi ekspluatatsiya
davrida esa, 
aksincha, uskunalardan foydalanishdarajasiga qarab ishlanadigan paxta hajmi 
belgilanadi. 
Uskunalardan foydalanish rejasini tuzishda jinlarning texnik jihatdan 
asoslangan 
ish unumi me`yori
asosiy ko`rsatkich bo`lib xizmat qiladi. 
Korxonaning ishlab chiqarish quvvati ilg`or (asosiy) tsexlar quvvati bilan, 
sexlar quvvati bosh uchastkalar quvvati bilan, uchastkalar quvvati esa bosh 
uskunalar quvvatiga asosan aniqlanadi. Korxona ishlab chiqarish quvvati 
kattaligini belgilab beruvchi ko`rsatkichlar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
 
✓
uskunalar tarkibi va turlar bo`yicha soni; 
✓
uskuna, agregat va dastgohlardan foydalanishning texnik-iqtisodiy norma 
(normativ) lari; 
✓
uskunalarning ishlash vaqti fondi; 
✓
ishchilar soni; 
✓
ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi va assortimenti (turlari 
va xilma-xilligi). 
Korxona ishlab chiqarish quvvatining