Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

Asosiy fondlarning eskirishi va 
uni belgilovchi omillar 
Jismoniy eskirish 
Ma
`
naviy 
eskirish
 
✓
Asosiy fondlarni ish bilan 
ta’minlash darajasi 
✓
Mehnat qurollarining 
sifati 
✓
Xodimlar malakasining 
darajasi 
✓
Asosiy fondlardan 
foydalanish qoidalariga 
rioya qilish
✓
Asosiy fonlarni qayta 
ishlab chiqarish 
qaytimining pasayishi 
✓
Asosiy fondler (texnika) 
ning ishlab chiqarish 
darajasi yuqoriroq 
bo’lgan turlaridan 
foydalanish 

---

59 
P
n
– yangi texnikaning unumdorligi. 
Asosiy fondlarni qayta ishlab chiqarish, ya`ni jismoniy va ma`naviy jihatdan 
eskirgan asosiy fondlarning o`rnini iqtisodiy to`ldirish uchun korxona bu vositalar 
qiymatidan 
amortizatsiya ajratmalarni
ayirib tashlaydi hamda bu ajratmalar 
keyinchalik xarajatlar sifatida mahsulot tannarxiga kiritiladi. 
Amortizatsiya 
ajratmalari 
quyidagi 
formula 
asosida 
aniqlanuvchi 
amortizatsiya normalari (
N
a
) asosida amalga oishiriladi:
100

=
P
A
N
a
bu yerda: 
A
– amortizatsiya ajratmalari; 
P
– asosiy fondlarning to`liq boshlang`ich qiymati. 
Yillik amortizatsiya ajratmalari (AO) miqdori quyidagi formula asosida 
aniqlanadi: 
T
O
M
R
P
A
k
−
+
+
=
bu yerda: 
R
k
– asosiy fondlar xizmat qilgan muddat davomida kapital ta`mirlash-
ga sarflangan xarajatlar; 
M
– uskuna, mashina va qurilmalarni, ular xizmat qilgan davr 
mobaynida modernizatsiya qilishga sarflangan xarajatlar; 
O
– asosiy fondlarning qoldiq (likvidatsion) qiymati; 
T
– asosiy fondlarning xizmat qilish muddati, yil. 
Amalda amortizatsiya mablag`lari asosiy fondlarni to`liq qayta tiklash 
(renovatsiya), kapital ta`mirlash va uskunalarni modernizatsiya qilish uchun 
alohida ravishda yo`naltiriladi. Bundan kelib chiqqan holda amortizatsiya normasi 
ikki qismdan - fondlarni renovatsiya qilish (
N
v
) hamda kapital ta`mirlash va 
modernizatsiya qilish (
N
r
) uchun ajratiluvchi mablag`dan iborat bo`ladi. 
Birinchi holda amortizatsiya normasi quyidagi formula: 
;
100

−
=
TP
O
P
N
v
ikkinchi holda esa: 

---

60 
TP
M
R
N
k
r
+
=
asosida aniqlanadi. 
Ishlab chiqarish jarayonida asosiy fondlar asta-sekinlik bilan eskirishi 
sababli, ularning ish qobiliyatini ta`mirlash orqali tiklash zaruriyati tug`iladi. O`z 
vaqtida ta`mirlash asosiy fondlar muddatidan oldin ishdan chiqishining oldini oladi 
hamda ularning xizmat qilish muddati va unumdorligini oshiradi. Asosiy fondlarni 
ta`mirlash kapital, o`rta va joriy turlarga bo`linadi. Bino va inshootlarni ta`mirlash 
o`z mazmuni, talab qilinuvchi muddat va mablag`larga ko`ra, mashina va 
uskunalarni ta`mirlashdan farq qiladi. 
Masalan, mashina va asbob-uskunalarni