Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

 
Quritish-tozalash sexi yig`ma rejasining chiqimlar qismi sexi ish unumi. 
Quritish-tozalash sexlari xarajatlari va daromadlari yig`ma
 
rejasining 
chiqimlar qismida paxta xom-ashyosini quritish va tozalash jarayonida paydo 
bo`ladigan barcha sarf xarajatlar kiritiladi. 
Sarf 
xarajatlar tarkibiga quyidagi xarajat moddalari: asosiy va qo`shimcha 
ish xaki, sotsial sug`urtaga to`lov, material, yoqilg`i va elektroenergiya xarajatlari, 
asbob-uskunalar eskirishi, ularni kundalik va kapital ta`mirlash xarajatlari, 
mehnatni muhofaza qilish va texnika xavfsizligi, yong`inga qarshi tadbirlar, 
kadrlarni tayyorlash va boshqa xarajatlar kiradi. 
Quritish-tozalash sexi xarajatlari va daromadlari yig`ma rejasining chiqimlar 
qismidagi qaytmas chiqindilar bo`yicha yo`qotishga (quritish va tozalashgacha va 
bu jarayonlar amalga oshirilgan keyingi paxta xom-ashyosi konditsion 
og`irligining farqi) juda jiddiy e`tibor berish kerak. Ushbu yo`qotish kattaligi 
o`rnatilgan me`yordan yuqori bo`lmasligi kerak. 
Quritish-tozalash sexi yig`ma rejasining kirimlar qismi sexi ish unumi. 
Ushbu yig`ma reja chiqimlar qismida ish smenasi soni ko`rsatiladi. xarajatlar 
summasini smenalar yillik soniga bo`lish orqali bir smenaga to`g`ri keluvchi 
xarajat miqdori topiladi. Choraklar bo`yicha xarajatlar sexning ishlash vaqti 
bo`yicha proportsional ravishda taqsimlanadi.
Yig`ma rejaning kirimlar qismida xarajatlarni qoplash manbalari 
ko`rsatiladi. Paxta yetishtiruvchi xo`jaliklardan ular paxta xom-ashyosini quritish 
va tozalash bo`yicha tasdiqlangan stavkaga ko`ra tushadigan summa quritish-
tozalash sexidan yetkazishga mo`ljallangan paxta miqdorini uning bazis namligi va 

---

272 
iflosligiga, naviga, sinfiga, selektsion naviga to`g`ri keluvchi stavkaga ko`paytirish 
orqali topiladi. 
Quritish-tozalash tsexlari xizmatiga to`g`ri keluvchi summani paxta tozalash 
zavodi boshqa faoliyatlari (tayyorlov, ishlab chiqarish) smetalariga o`tkazishda bu 
summa 1 tonna paxtani quritish va tozalash xarajatlari reja tannarxi bo`yicha 
hisoblanadi. 
1 tonna paxta xom-ashyosini quritish va tozalash xarajatlari o`rtacha 
tannarxi bir smenaga to`g`ri keluvchi xarajat summasini smena ish unumi 
ko`rsatkichiga bo`lish orqali topish mumkin. Ayrim zarur hollarda namlikni olish 
kattaligi bo`yicha tabaqalashtirilgan tannarx hisoblanadi. 
Paxtachilik xo`jaliklari ko`rsatilgan xizmat xarajatlari bilan ulardan ushbu 
xizmat uchun tushgan summalar o`rtasidagi farq paxta tozalash zavodi moliya 
rejasida xo`jalik faoliyati natijasi sifatida (quritish-tozalash sexi bo`yicha foyda 
yoki zarar) ko`rsatiladi.