Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

18.4. Quritish-tozalash sexi faoliyatini rejalashtirish 
Paxta tozalash korxonalarida quritish-tozalash sexlari o`z-o`zini qoplash 
tamoyili asosida faoliyat yuritadi. Paxtachilik xo`jaliklari topshirgan paxta xom-
ashyosini quritish va tozalash bo`yicha quritish-tozalash sexlari ko`rsatadigan 
xizmat xarajatlari O`zbekiston Respublikasi qishloq va suv xo`jaligi vazirligi va 
«o`zpaxtasanoat» respublika hissadorlik uyushmasi tomonidan tasdiqlangan to`lov 
setkasi (tarifi) bo`yicha paxta xom-ashyosini topshiruvchilar tomonidan qoplanadi. 
Ushbu to`lov setkasi stavkasi tarkibiga ekspluatatsiya xarajatlari bilan birgalikda, 
paxtani quritish va tozalash jarayonida paydo bo`ladigan chiqindilar hisobidagi 
yo`qotishlar ham kiritiladi.
Tozalash uchun (quritishsiz) to`lov stavkalari paxtaning ifloslik darajasiga 
qarab o`rnatiladi. 
Quritish-tozalash sexlari xarajatlarining yig`ma rejasi quritish va tozalash 
mo`ljallangan 
paxta 
xom-ashyosining 
miqdoriga 
bog`liq 
bo`ladigan 
rejalashtiriladigan ish vaqti davomiyligiga qarab hisoblanandi. 

---

269 
Tayyorlash maskanlaridagi quritish-tozalash sexlari o`zining ishlab 
chiqarish-tozalash sexlari o`zining ishlab chiqarish-xo`jalik faoliyatining xarakteri 
va maqsadiga ko`ra-paxta zavodining mavsumiy ishlab chiqarish bo`g`ini 
hisoblanadi. Ular, qoidaga binoan, yilning I va IV choraklarida to`liq ish bilan 
yuklanadi, xolos. Sex yuklanish darajasi uning o`tkazish qobiliyati bilan 
aniqlanadi. Bunda mashina terimi hamda qo`l terimining past navlaridagi paxta 
xom-ashyosi tayyorlov hajmi hisobga olinadi. 
 
Quritish-tozalash sexi ish unumi. 
Sex ish hajmi paxtaning fizik og`irligi bo`yicha rejalashtiriladi. 
Namlik olish miqdori har bir nav uchun hisobiy me`yorga nisbatan 
kutiladigan o`rtacha foiz miqdori tafovutining oshgan qismi bo`yicha o`rnatiladi. 
Rejalashtiriladigan yilning birinchi yanvariga qoldiq bo`lib o`tadigan paxta 
xom-ashyosi uchun namlik olish ko`rsatkichi tayyorlov maskani laboratoriyasida 
aprobatsiya qilingan mavjud partiyalar barchasining o`rtachasi bo`yicha 
hisoblanadi. 
Sexning ish unumli o`rnatilgan quritish barabanlari tipi va soni hamda nam 
olishning erishiladigan foiziga bog`liqdir. Quritish barabanining hisobiy ish unumi 
1 soatda suvning kg dagi bug`lanish me`yori va nam olishning belgilangan foiziga 
ko`ra aniqlanadi. 
Quritish-tozalash sexi ish faoliyati davomiyligi shaklda hisoblanadi: