Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

Tranzit usuli. 
Paxta xom-ashyosini tayyorlash hajmi paxta ekishga 
ajratilgan maydon hajmiga va uning hosildorlik darajasiga bog`liqdir. U har bir 

---

264 
paxta etishtiruvchi xo`jalik uchun rejalashtirilayotgan davrga aniqlanadi. SHundan 
so`ng bu ko`rsatkich har bir tayyorlov maskani va zavod uchun umumlashgan 
holda hisoblanadi. Tayyorlov rejasida zavod qoshidagi qabulga va paxta tozalash 
zavodiga tranzit holda paxtani eltib berishga alohida e`tibor karatiladi. 
 
Transport xarajatlarini va mehnat resurslari sarfini kamaytirishda zavod 
qoshidagi qabulni, shuningdek paxta tranzit usulida etkazib berish miqdorini 
oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. 
Tranzit 
usulida paxta tashish shunday usulki, 
unda paxta yetishtiruvchi xo`jaliklar unga biriktirilgan paxta tayyorlash maskanini 
chetlab o`tib, paxtani to`g`ridan-to`g`ri zavodga etkazib beradi. 
 
Ekishga mo`ljallangan chigit bilan ta`minlash rejasi 
Ekishga mo`ljalangan chigit bilan ta`minlash rejasi ekish me`yori va ayrim 
hollarda kayta ekish uchun zahira mikdori bilan aniqlanadi. 
Paxta chigitini ekishga tayyorlash ishlari paxta tozalash zavodlari va 
tayyorlov maskanlarida amalga oshiriladi. Paxta tozalash zavodlari o`z hududlari 
paxta yetishtiruvchi xo`jaliklarining ekish uchun paxta chigitiga bo`lgan 
ehtiyojlarini o`zlari qondirishi, shuningdek boshqa paxta tozalash korxonalari ham 
chigitni etkazib berishlari mumkin. ekishga mo`ljallangan chigit bilan ta`minlash 
manbasi rejada aks ettirilishi lozim bo`ladi. ekishga mo`ljallangan chigit birinchi 
navdagi texnik chigit narxi bo`yicha to`lanadi. 
Ekishga mo`ljallangan chigitning rejali hisob-kitobi quyida keltirilgan (18.1-
jadval) shaklda amalga oshiriladi: 
Ekishga mo`ljallangan chigitni qabul qilish, jo`natish va tayyorlash bilan 
bog`liq xarajatlar qaerda paydo bo`lganligiga qarab, paxta tayyorlash maskani 
smetasi yoki umumzavod xarajatlari tarkibiga kiritiladi.
Saqlashga mo`ljallangan 
paxta miqdori
bilan birgalikda, saqlash maydonlari 
(yopiq va ochiq g`aram maydonlari), saqlash vositalariga ehtiyoj miqdori va ular 
qiymati ham hisoblanadi. Ushbu maydonlarga ehtiyoj hajmi tayyorlovning «eng 
yuqori nuqtasi» (paxta xom-ashyosining maksimal qoldig`i sanasiga) bo`yicha va 
paxtaning hajm og`irligiga ko`ra aniqlanadi.

---

265