Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

Nazorat savollari: 
1.
Subyektlarning asosiy va aylanma kapitallarini boshqarishda moliyaviy 
axborotlardan foydalanishning qanday usullari mavjud? 
2.
Subyekt aktivlarining iqtisodiy mohiyati nimada bo`lib hisoblanadi? 
3.
Subyekt aktivlarining shakllanishi, baholash va ularni boshqarish qanday 
amalga oshiriladi? 
4.
Liverdj deganda nimani tushunasiz? 
5.
Sof daromadning qiymati nimalarga bog`lik bo`ladi? 

---

219 
XV BOB.
KAPITALLARNI BOSHQARISH. 
 
Reja: 
15.1. Korxona kapitalini iqtisodiy mohiyati va guruhlanishi. 
15.2. Korxona kapitalini shakllantirish tamoyillari. 
15.3. Kapital kiymatini baholash va uni muqobillashtirish. 
Tayanch iboralar: 
korxona kapitali, pul oqimlari, naqd pul aylanishi, 
moliyaviy menejer 
 
15.1. Korxona kapitalini iqtisodiy mohiyati va guruhlanishi. 
Biznes subyektlarining moliyaviy resurslaridan samarali foydalanishda 
pul 
oqimlarini
to`g`ri rejalashtirish va boshqarish muhim rol o`ynaydi. Pul oqimlari 
tadbirkorlik subyektining bir yil davomidagi barcha sarflangan va kirim qilingan 
pul mablag`larining harakatini ifodalaydi. Subyektning «pul oqimlari» tushunchasi 
o`zida faoliyatining uzluksizligi jarayoni davomida pul mablag`lari tushumi va 
chiqimining taqsimlanish yig`indisini aks etiradi. 
Pul oqimlarini to`g`ri rejalashtirish va boshqarish nisbatan murakkab vazifa 
bo`lib, u endigina amaliyotga kirib kelmoqda. Shuningdek, moliyaviy hisobotining 
shakllaridan biri ham «pul oqimlari to`g`risida»dir. 
Biznes subyektlarining pul oqimlaridan unumli foydalanish quyidagi 
vazifalarni yechishga yordam beradi: 
▪
u tadbirkorlik subyektining «moliyaviy qon aylanish tizimi» bo`lib, 
samarali tashkil etilganda moliyaviy barqarorlikni ta`minlaydi; 
▪
pul oqimlarini oqilona shakllantirish xo`jalik operatsion faoliyatining bir 
maromda va doimiy amal qilishini ta`minlaydi; 
▪
pul oqimlarini samarali boshqarish qarz mablag`lariga, ya`ni chetdan jalb 
qilingan kapitallarga bo`lgan ehtiyojlarni qisqartiradi; 
▪
pul oqimlarini boshqarishning faol tizimiga ega bo`lish o`z mablag`laridan 
samarali foydalanishni, ichki moliyaviy manbalarni shakllantirishni ta`minlaydi;

---

220 
▪
pul oqimlarini to`g`ri boshqarish xo`jalik kapitalining aylanishini 
tezlashtiruvchi moliyaviy dastak hisoblanadi; 
▪
pul oqimlaridan samarali foydalanish tadbirkorlik subyektining to`lov 
qobiliyatini oshiradi va maqsadli foyda miqdoriga erishishga yordam beradi; 
▪
pul oqimlarini samarali boshqarish shakllariga ega bo`lish, qo`shimcha 
foyda olishni, bevosita pul aktivlari bo`yicha ijobiy natijalarga erishishni, ya`ni 
vaqtincha bo`sh turgan pul mablag`laridan samarali foydalanishni ta`minlaydi. 
Tadbirkorlik subyektlari «pul oqimlarini boshqarish» tushunchasi o`zida 
xo`jalik faoliyati uchun xizmat qiluvchi turli shakldagi pul oqimlari tarkibini aks 
ettiradi. Buning mohiyatini pul oqimlarini boshqarishda ularning alohida xususi-
yatlariga qarab aniqlash talab etiladi. Bunday pul oqimlarini guruhlashtirishni 
quyidagi asosiy belgilari bo`yicha tashkil qilish taklif kilinadi. 
1. Pul oqimlari xo`jalik faoliyatiga xizmat qilish jarayonlarining hajmi 
bo`yicha quyidagi shakllarga ajratiladi: 
•
korxona bo`yicha to`liq pul oqimlari; 
•
korxona xo`jalik faoliyatining alohida shakllari bo`yicha pul oqimlari; 
•
alohida tarkibiy tuzilmalari (javobgarlik markazlari) bo`yicha pul 
oqimlari; 
•
alohida xo`jalik operatsiyalari bo`yicha pul oqimlari. 
2. Xalqaro hisob standartlariga mos ravishda xo`jalik faoliyatining shakllari 
bo`yicha pul oqimlarining turlari quyidagilarga ajratiladi: 
•
operatsion faoliyat bo`yicha pul oqimlari; 
•
investitsiya faoliyati bo`yicha pul oqimlari; 
•
moliyaviy faoliyat bo`yicha pul oqimlari. 
 3. Pul mablag`larining harakat yo`nalishlari bo`yicha pul oqimlari ikki 
asosiy shaklga ajratiladi: 
•
ijobiy pul oqimlari («pul mablag`larining kirimi»); 
•
salbiy pul oqimlari («pul mablag`larining chiqimi»). 
 4. Hajmini hisoblash usullari bo`yicha pul oqimlari quyidagi shakllarga 
ajratiladi: 

---

221 
•
yalpi pul oqimlari; 
•
sof pul oqimlari. 
 5. Hajmining yetarlilik darajasi bo`yicha pul oqimlari quyidagi shakllarga 
ajratiladi: 
•
pul oqimlarining yetarliligi; 
•
pul oqimlarining yetishmasligi (defitsitligi). 
6. Pul oqimlari davrda baholash usullari bo`yicha quyidagi shallarga 
ajratiladi: 
•
joriy pul oqimlari; 
•
kelgusidagi pul oqimlari. 
7. Pul oqimlari quriladigan davrda shakllantirilishining uzluksizligi 
bo`yicha quyidagi shakllarga ajratiladi: 
•
doimiy pul oqimlari; 
•
vaqtinchalik pul oqimlari. 
 8. Doimiy pul oqimlari vaqt oralig`niing barqarorligi bo`yicha quyidagi 
shakllarga ajratiladi: 
•
doimiy pul oqimlarining bir xil vaqtdagi oralig`i; 
•
doimiy pul oqimlarining har xil vaqtdagi oralig`i. 
Kichik tadbirkorlik subyektining pul oqimlarini boshqarish jarayoni 
quyidagi asosiy tamoyillar asosida amalga oshiriladi.
1. Axborotlarning ishonchliligi tamoyili
.
2. Balanslashtirilishi tamoyili.
3. Samaradorlikni ta`minlash tamoyili.
4. Likvidlikni ta`minlash tamoyili.