Usmanova N. Yu. Iqtisodiyot va moliyaviy menejment

Yangi qurilishga
yangi maydonlarda maxsus ishlab chiqilgan loyihalar 
asosida quriluvchi korxona, bino, inshoot va qurilmalar mansubdir. 
Faoliyat yuritayotgan 
korxonani
kengaytirish 
qo`shimcha ishlab chiqarish 
majmualarining navbatdagi qismlarini yangi loyiha asosida qurish yoki asosiy, 
qo`shimcha, yordamchi va xizmat ko`rsatuvchi ishlab chiqarishning amaldagi 
sexlarini kengaytirish yoki qurishni anglatadi. U asosan, faoliyat yuritayotgan 
korxona hududida yoki unga tutash maydonlarda amalga oshiriladi. 
Qayta tiklash 
−
faoliyat yuritayotgan korxonani ma`naviy va jismoniy 
eskirgan qurilma va asbob-uskunalarni ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashtirish 
va 
avtomatlashtirish, 
texnologik 
bo`g`inlar 
va 
yordamchi 
xizmatdagi 

---

231 
nomutanosibliklarni yo`qotish yo`li bilan almashtirish yordamida to`liq yoki 
qisman o`zgartirishni anglatadi, qayta tiklashda eski sexlar o`rniga yangi sexlarni 
qurishga ruxsat beriladi.
Texnik qayta qurollantirish
alohida ishlab chiqarish turlarini zamonaviy 
talablarga asosan yangi texnika va texnologiyalarni kiritish, ishlab chiqarish 
jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, eskirgan qurilma va 
uskunlarni yangilash va almashtirish, ishlab chiqarish tuzilmasi va tashkil etilishini 
yaxshilash yo`li bilan, korxonaning texnik darajasini oshirish bo`yicha chora-
tadbirlar majmuasidir. U ishlab chiqarish intensivligini kuchaytirish, ishlab 
chiqarish quvvatlarini oshirish va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini 
yaxshilashga yo`naltirilgan.
Moliyaviy resurslar va yer tanqisligi sharoitlarida, ikkinchi tomondan esa, 
mavjud ishlab chiqarish quvvatlaridan unumliroq foydalanish uchun yangi 
qurilishni nisbatan cheklangan holatda, asosan juda zarur hollardagina amalga 
oshiriladi. Shu sababli bugungi kunda investitsiyalarning eng ko`p tarqalgan 
yo`nalishlari sifatida, umuman olganda yangi turdagi mahsulot ishlab chiqarishni 
ham ko`zda tutuvchi mavjud ishlab chiqarishni kengaytirish, qayta tiklash va 
texnik jihatdan qayta qurollantirishni ko`rsatish mumkin. 
Yangi qurilish hamda mavjud ishlab chiqarishni kengaytirish va qayta 
tiklashga yo`naltiriluvchi kapital qo`yilmalar asosan quyidagi elementlardan iborat 
bo`ladi: 
*
qurilish-montaj ishlari xarajatlari; 
*
mashina va uskunalar sotib olishga sarflanuvchi xarajatlar; 
*
loyiha 
−
qidiruv va boshqa ilmiy ishlanmalarga sarflanuvchi xarajatlar. 
Kapital qo`yilmalarning yuqoridagi turlari 
investitsiyalarning texnologik 
tuzilmasini
tavsiflaydi. Hozirgi paytda iqtisodiyot rivojlanishiga kiritiluvchi kapital 
qo`yilmalarning umumiy hajmida quyidagi tuzilma vujudga keldi: qurilish-montaj 
ishlari xarajatlari – 55-60%, mashina va uskunalar sotib olishga sarflanuvchi 
xarajatlar – 35-30%, loyiha
−
qidiruv va boshqa ilmiy ishlanmalarga sarflanuvchi 
xarajatlar – 10%. 

---

232