Uslubiy majmua

Mazmun va shakl o„rtasidagi dialektik o„zaro aloqa quyidagi omillar bilan 
belgilanadi.
1. Mazmun va shakl bir-biri bilan uzviy bog‗liq. Amalda shaklsiz mazmun va mazmunsiz 
shakl hech qachon va hech qaerda mavjud emas. SHaklni mazmundan ajratishga, shakl mustaqil 
ahamiyatga ega ekanligini isbotlashga urinishlar formalizmga olib keladi.
2. Mazmun va shaklning birligida mazmun etakchilik qiladi. Mazmunning o‗zgarishi 
doim shaklning o‗zgarishiga sabab bo‗ladi. Qandaydir tashqi kuch emas, balki aynan mazmun 
o‗zini shakllantiradi. Masalan, fanni rivojlantirish, yangi qonunlarni kashf etish, ob‘ekiv 
haqiqatlarning tagiga etish mazkur yangi qonunlar mazmunini rasmiylashtiruvchi tegishli 
yangicha tasavvurlar, formulalar, nazariyalarni talab qiladi.
3. Mazmun va shaklning birligi mazmunga nisbatan shaklning nisbatan mustaqilligi, 
faolligini nazarda tutadi. SHaklning nisbatan mustaqilligi quyidagilarda namoyon bo‗ladi: 
a) rivojlanishda shaklning mazmundan oqsashida. Mazmun hech qachon bir darajada 
turmaydi, u o‗zgaradi, shakl ham o‗zgarishsiz qolmaydi. Ammo mazmun bilan taqqoslaganda 
shakl barqarorroq, turg‗unroqdir. Bu hol shu bilan izohlanadiki, mazmun o‗z harakatiga ega 
bo‗ladi, shakl esa mazmun bilan belgilanadi. Mazmundan farqli o‗laroq, shakl hodisaning 
turg‗unroq tomoni sifatida amal qiladi. U muqarrar tarzda o‗z mazmunidan ortda qoladi; 
b) shaklning mazmunga aks ta‘sirida. Bu ta‘sir ikki yoqlama: shakl yo mazmunning 
o‗zgarishiga ko‗maklashadi, yo unga monelik qiladi. Albatta, agar shakl mazmunning 
o‗zgarishiga muvofiq bo‗lsa, u mazmun jadal sur‘atlarda rivojlanishiga zamin yaratadi. Agar 
ularning o‗rtasida ziddiyat tug‗ilsa, mazmun lozim darajada rivojlana olmaydi, chunki unga eski 
shakl xalaqit beradi. SHu sababli ertami-kechmi ziddiyatni echish vaqti keladi. YAngi 
mazmunga muvofiq yangi shakl yaratiladi. SHunday qilib, mazmun va shakl o‗rtasidagi ziddiyat 
narsalar va hodisalarning o‗zgarish, ularning boshqa narsalar va hodisalarga aylanish 
sabablaridan biri hisoblanadi.