Ushbu amaliy mashg’ulotlar ishlanmasi Urganch Davlat Universiteti Kengashining 20 yil dagi “ ” –sonli bayoni bilan tasdiqlangan. Tuzuvchilar: U. Q. Abdurahimov

 
 
 
 
 

---

3 
 
MUNDARIJA 
 
№ 
Amaliy mashg’ulotlar materiallari 
Beti 
1 
Amaliy mashg’ulotlar 
 
2 
Fan dasturi 
 
3 
Fanning ishchi dasturi 
 
4 
Kalendar reja 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

4 
 
 
 
AMALIY 
MASHG’ULOTLAR
MATERIALLARI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

5 
 
AMALIY MASHG‘ULOTLAR 
 
№ 
AMALIY MASHG‘ULOTLAR MAVZULARI 
Dars 
soatlari 
hajmi 
1-amaliy 
mashg’ulot 
Saponin saqlovchi dorivor o‘simliklar.
2 
2-amaliy 
mashg’ulot 
Fenol birikma va lignin saqlovchi dorivor o‘simliklar
2 
3-amaliy 
mashg’ulot 
Antrasen unumlari saqlovchi dorivor o‘simliklar, 
ularning glikozidlari
2 
4-amaliy 
mashg’ulot 
Oshlovchi moddalar saqlovchi dorivor o‘simliklar. 
2 
5-amaliy 
mashg’ulot 
Flavonoid saqlovchi dorivor o‘simliklar.
2 
6-amaliy 
mashg’ulot 
Kumarin saqlovchi o‘simliklar.
2 
7-amaliy 
mashg’ulot 
Lipid (yog‘) saqlovchi dorivor o‘simliklar.
2 
Jami 14 soat 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

6 
 
1-amaliy mashg’ulot. Saponin saqlovchi dorivor o‘simliklar.
1.Darsning 
maqsadi. 
Saponin 
saqlovchi o’simlar haqida o’rganish. 
2. Darsning vazifasi. 
Saponin 
hususiyatlarini aniqlash. 
3. O’quv jarayonining mazmuni. 
1) Texnika xavfsizligini tushintirish.
2) Saponin nimaligini o’rganish. 
3) Saponinning ahamiyati 
4. O’quv jarayonida amalga 
oshirish tеxnologiyasi (mеtod, 
forma (shakl), vosita usul, nazorat 
baholash). 
а) Darsning turi – suhbat.
b) Mеtod – FSMU. 
v) Forma (shakl) – guruh.
g) Vosita – doska, tarqatma matеrial, 
jadval, tayyor prеparat.
d) Usul – nutqli.
е) Nazorat – kuzatish, ko’rish.
j) Baholash – o’z-o’zini va umumiy 
baholash.
5. Mеtod F.S.M.U. trеningi. 
F – fikringizni bayon eting.
S – fikringiz bayoniga sabab 
ko’rsating.
M – ko’rsatgan sababingizni 
isbotlovchi dalil ko’rsating.
U–fikringizni-umumlashtiring.
Sifat-reaksiyalari
Saponinlarni bor yoki yo’qligini bilish uchun tekshirilayotgan mahsulotdan ajranma 
tayyorlanadi. Buning uchun 1 g maydalangan mahsulotni kolbaga solinadi va unga 
100 ml natriy xloridini 0,9% li eritmasidan solib havo sovutgichi bilan aralashtiriladi 
va qaynayotgan suv hamomida 30 minut qizdiriladi. Aralashma sovutilib filtrlanadi 
va 
ajratma 
bilan 
quyidagi 
reakciyalar 
olib 
boriladi. 
1. 2-3 ml ajratmani probirkaga solib chayqatiladi. Bunda turg’un ko’pik hosil bo’lsa 
saponinlarni 
borligini 
ko’rsatadi. 
2. 2 ml ajratmaga teng miqdorda 2% li fibrinsizlangan qon solinadi. Bunda hosil 
bo’lgan tiniq qizil eritma qonni gemolizga uchraganini ko’rsatadi. 
3. 2 mil ajratmaga qo’rg’oshin (II) gidrooksiacetat eritmasidan bir necha tomchi 
qo’shilsa 
cho’kma 
hosil 
bo’ladi. 
4. 2 ml ajratmaga 1 ml konc. sulfat kislota, 1 ml spirt vat emir (III) hloridning 10% 
li eritmasidan bir tomchi qo’shib qizdirilsa, ko’k yashil rang hosil bo’ladi (Lafon 
reakciyasi). 
5. saponinlar eritmasiga bariy gidrooksidning to’yingan eritmasidan (bariyli suv) bir 
necha 
tomchi 
qo’shilsa, 
cho’kma 
hosil 
bo’ladi. 
6. 2 ml saponinlar eritmasiga natriy nitratning 10% li eritmasidan 1 ml va konc. 
sulfat kislota aralashmasidan qo’shilsa, to’q qizil rang hosil bo’ladi. 
7. Saponinlarning konc. sirka kislotadagi eritmasigasirka angidridi va konc. sulfat 
kislota aralashmasidan (50:1nisbatda) 2 ml qo’shilsa tezda ko’k yoki yashil rangga 
o’tuvchi pushti-qizil rang hosil bo’ladi (steroid saponinlarga Liberman-Buxard 
reakciyasi). 
8. Saponinlar eritmasiga vanilinni 1% li eritmasi, sirka angidridi va konc. sulfat 
kislota aralashmasidan qo’shilsa pushti (triterpen saponinlar) yoki sariq (steroid 
saponinlar) 
rang 
hosil 
bo’ladi. 
(Sane 
reakciyasi). 
9. 1 ml saponinlarning spirtdagi eritmasiga xolesterinning spirtdagi eriitmasidan 1 

---

7 
ml qo’shilsa, cho’kma hosil bo’ladi (steroid saponinlarga reakciya). 
10. 1 ml xloroformdagi 2-3mg saponinlar eritmasiga konc. sulfat kislotadan asta-
sekin qo’shilsa, sariq (triterpen saponinlarga xos) yoki qizil (steroid saponinlarga 
xos) 
rang 
hosil 
bo’ladi. 
(Salkovskiy-Molchanov 
reakciyasi). 
11. Saponinli mahsulotdan juda yupqa qilib kesib olingan mikroskopik preparatni 
bir hil miqdordagi konc. sulfat kislota hamda 96% li spirt aralashmasiga bir oz solib 
qo’yib, so’ngra mikroskop ostida ko’rilsa, saponinli ujayralar sariq rangga bo’yalgan 
holda (keyinchalik qizil rangga o’tadi) ko’rinadi. Shu preparatga temir xlorid 
eritmasidan bir tomchi tomizilsa, u holda yuqorida aytib o’tilgan rang oldin qo’ng’ir, 
so’ngra zangori qo’ng’ir tusga aylanadi. (mikrokimyoviy reakciya). 
12. Saponinlarning qaysi guruxga mansub ekanligi quyidagi reakciya yordamida 
aniqlaniladi: 2 ta probirka olb, birinchisiga xlorid kislotaning 0,1 n eritmasidan (pH-
1) 5 ml, ikkinchisiga kaliy ishqorning 0,1 n eritmasidan (pH-13) 5 ml quyiladi va 
har qaysi probirkaga 3 tomchidan saponinlar eritmasidan(yoki saponinlar 
ajratmasidan) qo’shib, 1 minut davomida qattiq chayqatiladi. Agar ikkala probirkada 
balandligi va turg’unligi bo’yicha teng bo’lgan ko’pik hosilbo’lsa, tahlil uchun 
olingan saponinlar triterpen guruhiga kiradi. Agar saponinlar steroid guruxiga kirsa, 
u holda kaliy ishqor eritmasi quyilgan probirkada hajmi va turg’unligi bo’yicha bir 
necha 
marta 
ortiq 
ko’pik 
hosil 
bo’ladi.