Ushbu amaliy mashg’ulotlar ishlanmasi Urganch Davlat Universiteti Kengashining 20 yil dagi “ ” –sonli bayoni bilan tasdiqlangan. Tuzuvchilar: U. Q. Abdurahimov

Saponinlarning 
gemolitik 
ko’rsatkich 
(indeks)ini 
aniqlash

---

8 
Gemolitik ko’rsatkich (indeks
) 
deb, fibrinsiz qonning 2% li eritmasi bilan to’liq 
gemoliz beradigan saponinlarning eng kichik miqdoriga aytiladi. Bu ko’rsatkich 
mahsulotning 
birlik 
miqdoriga 
nisbatan 
ifodalanadi. 
Aniqlash usuli. Mahsulotdan fiziologik eritmada 1 yoki 2% li saponinlar ajratmasi 
tayyorlanadi. 9 ta probirkaga: birinchi probirkaga 0,1 ml, ikkinchisiga 0,2 ml, 
uchinchisiga 0,3 ml … to’qqizinchisiga esa 0,9 ml tayyorlangan ajratmadan solinadi. 
Har bir probirkadagi suyuqliq hajmi 1 ml ga etguniga qadar fiziologik eritmadan 
(osh tuzining 0,85 % li eritmasi) va fiziologik eritmadagi 2% li fibrinsiz qon 
eritmasidan 1 ml qo’shiladi. Bunda har bir probirkadagi suyuqlik hajmi 2 ml ga etdi. 
Probirkadagi suyuqlikni sekin aralashtirib, 24 soat tinch qo’yib qo’yiladi. 
Ko’rsatilgan muddat o’tgandan so’ng to’liq gemoliz bergan canoninning kam 
koncentraciyali aralashmasi bo’lgan probirka topiladi. So’ngra 
saponinlarning gemolitik ko’rsatkichi quyidagi formula 
yordamida 
aniqlanadi: 
bunda: X-saponinlarning gemolitik indeksi; a-hisoblash uchun asos qilib olingan 
probirkadagi tekshiriluvchi ajratma ml miqdori; v- tekshiriluvchi ajratmaning % li 
koncentraciyasi. 
Masalan: birinchi, ikkinchi probirkadagi aralashmalar qizil yoki pushti rangga 
kirmasdan, eritrocitlar cho’kkan bo’ladi. Bu esa probirkadagi aralashmalarda 
gemoliz bo’lmaganni ko’rsatadi. Uchinchi probirkada probika tagida qisman 
cho’kma bo’lib (chayqatilganda loyqa hosil boo’ladi), aralashma pushti rangga 
kirgan, ya’ni aralashmada qisman (to’liq emas) gemoliz bo’lgan. To’rtinchi 
probirkada esa (chayqatilganda loyqalanmaydi) aralashma tiniq rangda bo’lib, ana 
shu to’tinchi probirkadagi aralashma to’liq gemolizga uchragan bo’ladi. 5,6,7,8 va 
9 probirkalarda ham to’liq gemoliz bo’ladi. Saponin ko’rsatkichini hisoblab topishda 
4 probirka asos qilib olinadi. Chunki bu probirkadagi saponinlar koncentraciyasi 
5,6,7,8 va 9 probirkalardagi saponinlar koncentraciyasiga nisbatan kam hamda 3,2 
va 1 probirkadagi aralashmalarga nisbatan 4 probirkadagi qon eritrocitlari to’liq 
gemolizga 
uchragan. 
To’tinchi probirkadagi suyuqlikning hajmi 2 ml; probirkada 0,4 ml tekshiriluvchi 
ajratma 
bor. 
Tekshiriluvchi 
ajratma 
1% 
li 
qilib 
tayyorlangan. 
Demak, saponinning gemolitik indeksi 
яъни 
1:500 
Saponinlarning turli qonlar bilan beradigan gemolitik 
indeksi har hil bo’ladi. Shuning uchun gemolitik indeksni 
aniqlashda soat 12 da olingan va fibrindan ajratilgan 
sog’lom qo’y qonining 2% li eritmasi ishlatiladi. Agar qo’y 
qoni bo’lmasa, u holda qo’y qoni bilan turg’un gemolitik indeksga (1:25000) ega 
bo’lgan toza saponinning tahlilga olingan qon bo’yicha gemolitik indeksi topiladi, 

---

9 
so’ngra shu qonning qo’y qoniga nisbatan koefficienti aniqlanadi. Masalan: qo’y 
qoni bilan 1:25000 li gemolitik indeksga ega bo’lgan toza saponining tajribada it 
qoni bilan bergan gemolitik indeksi 1:50000 ga teng bo’lsin. U holda it qonining 
qo’y 
qoniga 
nisbatan 
koefficienti 
bo’ladi. Shunday qilib, it qoni bilan topilgan gemolitik indeksni 2 ga bo’linsa, indeks 
qo’y qoni bilan jlingan gemolitik indeksga aylanadi. Yuqorida koo’rsatilgan 
tajribada it qoni bo’yicha topilgan va 1:500 ga teng bo’lgan gemolitik indeks qo’y 
qoni 
bo’yicha 
ifodalansa: 
=1:250 
ga 
teng 
bo’ladi.