Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

va aylanma fondlardan foydalanish samaradorligini oshirish
yo‘llari.
Mamlakatimizda yaratilayotgan imkoniyatlar qishloq xo‘jaligida 
foydalanilayotgan asosiy va aylanma fondlarning iqtisodiy samaradorligi 
yuksalishiga xizmat qilmoqda. Kelajakda bu o‘sish sur’atini yanada oshirishga 
erishish uchun tarmoqda mavjud bo‘lgan barcha asosiy va aylanma fondlardan 
yil mobaynida to'liq va maqsadga muvofiq samarali foydalanish zarnr. 
Zamonaviy, serunum texnikalardan, samarali texnologiyalardan oqilona 
foydalanish natijasida dastavval mehnat unumdorligini oshirib, mehnat va 
mablag‘ sarflari tejalishini ta’minlab, yetishtiriladigan mahsulotlaming
108
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tannarxini pasaytirish evaziga olinadigan foyda sununasini ko‘paytirishga 
erishish lozim.
Avvalo, qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishi bilan shug‘ullanuvchilaming 
asosiy va aylanma fondlardan samarali foydalanishdan moddiy va ma'naviy 
manfaatdorligini oshirish lozim. Shuningdek, ularda mulkka egalik hissini 
shakllantirish 
va 
mulkdan 
samarali foydalanishdan 
manfaatdorligini
yuksaltirish kerak.
Qishloq xo‘jalik korxonalari ixtiyoridagi barcha asosiy va aylanma 
fondlardan yil davomida, oqilona hamda samarali foydalanishni ta'minlashga 
qaratilgan chora-tadbirlami o‘z vaqtida va sifatli amalga oshirish lozim. 
Shuningdek, korxonalarning joylashishi, ixtisoslashishi va ishlab chiqarish 
vositalari bilan ta'minlanganligiga, ular o‘rtasidagi mutanosiblikka alohida 
e'tibor berish kerak. Agarda xo‘jaliklar barcha vositalar bilan talab darajasida 
yaxshi ta'minlanmagan boisa, bu masalani hal etish bilan bogiiq tadbirlarni, 
yoilam i 
aniqlash 
zarur. 
Jumladan, asosiy 
fondlardan 
foydalanish
samaradorligini oshirish uchun quyidagi tadbirlarning o‘z vaqtida, sifatli 
amalga oshirilishini ta’minlashga doimo e'tibor berish maqsadga muvofiqdir:
• 
korxonalaming asosiy vositalar bilan ta’minlanganlik darajasini 
yaxshilash, ular o‘rtasidagi mutanosiblikni ta’minlash, ya'ni qishloq xo'jalik 
texnikasi uchun zarur boigan barcha mexanizmlar boiishiga erishish;
• 
asosiy vositalaming holatini, ishga yaroqliligini yaxshilash;
• 
zamr bino va inshootlar bilan yetarli darajada ta’minlanishga erishish, 
bunda mahalliy qurilish materiallaridan oqilona foydalanish;
•
sanoat korxonalari yetkazib beradigan qishloq xo‘jalik mashinalari va 
texnikalarini qulay usullarda sotib olish;
• 
qishloq xo‘jaligiga fan-texnika yutuqlari, zamonaviy texnologiyalami 
joriy qilish va hokazo.
Aylanma fondlardan samarali foydalanish orqali qishloq xo‘jalik 
ekinlari hosildorligining o‘sishiga, chorva hayvonlari mahsuldorligining 
oshishiga, mahsulot sifatining yuksalishiga erishish lozim.
Aylanma fondlardan samarali foydalanishda 
quyidagi tadbirlarga 
e'tibor berish kerak:
•
qishloq xo‘jaligi 
ishlab 
chiqarishida foydalaniladigan aylanma 
fondlardan tejamkorlik bilan samarali foydalanish;
• 
aylanma fondlami sotib olish tartibini takomillashtirish;
• 
aylanma fondlaming optimal tarkibini ta'minlash;
•
aylanma fondlaming aylanish davrini qisqartirish;
• 
qishloq xo‘jaligida yetarli darajada mineral o‘g‘itlardan foydalanish;
•
mamlakatimiz mintaqalarida urug‘chilikni yanada rivojlantirish;
• 
debitorlik qarzlari ko‘payishining oldini olish;
109
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

• 
mehnatni tashkil qilishni takomillashtirish va rag‘batlantirish tizimini 
rivojlantirish.
Yuqoridagi tadbirlarga e'tibor berish kelajakda qishloq xo'jaligidagi 
asosiy va aylanma fondlardan yil davomida samarali foydalanilishini 
ta’minlaydi.
Qisqacha xulosalar
Qishloq xo'jaligining ishlab chiqarish fondlari bilan ta'minlanishini 
yaxshilashda, jonli mehnat sarflari tejalishida, ekinlar hosildorligi, chorva 
hayvonlari mahsuldorligi oshishida, mahsulotlar sifati yaxshilashda asosiy va 
aylanma vositalar muhim ahamiyatga ega.
Asosiy va aylanma fondlardan foydalanish darajasini va 
u l a m i n g
iqtisodiy samaradorligi holatini aniqlashda tegishli ko'rsatkichlar tizimidan 
foydalaniladi. Hozirgi davrda asosiy va aylanma fondlardan foydalanish holati, 
samaradorligini oshirishga 
va qishloq xo‘jalik korxonalarining ular bilan 
ta’minlanganlik darajasini oshirishga alohida e'tibor berilmoqda. Ulardan 
foydalanish holatini va samaradorligini oshirish uchun xo‘jaliklami bunday 
vositalar bilan to‘liq va mutanosib ravishda ta’minlash, asosiy fondlaming 
ishga yaroqliligini oshirish, ulardan yil davomida oqilona foydalanishga 
erishish, aylanma fondlardan tejab foydalanish, ulami sotib olish usullarini 
takomillashtirish, ulardan unumli foydalanish, moddiy rag‘batlantirishni 
takomillashtirish zamr.
Nazorat va muhokama uchun savoUar:
1. Asosiy va aylanma fondlar deganda nimani tushunasiz?
2. Asosiy va aylanma 
fondlarning qishloq 
xo'jaligidagi 
ahamiyati 
qanday?
3. Asosiy va aylanma fondlar qanday turkumlanadi?
4. Asosiy va aylanma fondlami barpo etishning qanday manbalarini 
bilasiz?
5. Ishlab chiqarish vositalari bozori deganda nimani tushunasiz?
6. Asosiy va aylanma fondlardan foydalanish darajasini, samaradorligini 
ifodalovchi ko‘rsatkichlar, ulami aniqlash tartibini tushuntirib bering.
7. Asosiy vositalaming eskirish summasi qanday aniqlanadi?
8. Asosiy va aylanma fondlardan to‘liq va samarali foydalanish uchun 
qanday masalalarga e'tibor berish kerak?