Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

Afq + Ofq
Bunda: 
Fm —
foyda me'yori, foizda;
SF -
sof foyda summasi, ming so‘mda;
Ofq —
aylanma fondlar qiymati, ming so‘mda.
Foyda me'yori ko'rsatkichining darajasi yuqori bo‘lishi maqsadga 
muvofiqdir.
g) asosiy fondlaming qoplanish muddati. Ushbu ko'rsatkichni aniqlash 
uchun asosiy fondlar qiymatini sof foyda summasiga taqsimlash lozim. Bunda 
quyidagi formuladan foydalaniladi:
T =
SF
Bunda: 
T -
asosiy fondlaming qoplanish muddati;
Afq —
asosiy fondlaming o‘rtacha yillik qiymati, ming so‘mda;
SF -
sof foyda summasi, ming so‘mda.
Asosiy fondlardan foydalanish holati va samaradorligini tahlil qilishda 
asosiy vositalaming alohida turlari bo‘yicha ham tahlil qilish mumkin. 
Masalan, bitta kombaynning bir yilda ishlagan kuni, hosilini yiqqan maydoni 
hamda yig'ishtirgan hosili va hokazo.
Aylanma fondlardan foydalanishning iqtisodiy samaradorligini 
aniqlashda quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalanish mumkin:
a) aylanma fondlarning aylanish koeffitsiyenti. Ushbu ko'rsatkichni 
aniqlash uchun sotilgan qishloq xo'jalik mahsulotlarining, ko‘rsatilgan 
xizmatlarning, bajarilgan ishlaming umumiy qiymatiga asosiy podaga 
o‘tkazilgan yosh hayvonlaming qiymatini qo'shib, undan asosiy podadagi 
hayvonlarni sotishdan tushgan mablag‘ni ayirgandan so‘ng qolgan summani 
aylanma fondlaming o'rtacha yillik qiymatiga taqsimlash lozim. Bunda 
quyidagi formuladan foydalaniladi:
SMq + YHq-APs
Ofq
Bunda: 
SMIq -
sotilgan qishloq xo‘jalik mahsulotlarining, bajarilgan ishlar, 
xizmatlaming qiymati (ming so‘m);
YHq —
asosiy podaga o'tkazilgan yosh hayvonlaming qiymati (ming so‘m);
APs -
asosiy podadagi hayvonlarni sotishdan tushgan tushum (ming so‘m);
Ofq -
aylanma fondlaming o‘rtacha yillik qiymati (ming so'm).
106
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu ko‘rsatkich xo'jaliklardagi aylanma fondlaming bir yil davomida 
aylanish tezligini ko‘rsatadi. Ushbu ko‘rsatkich imkon qadar yuqori boigani 
ma'qul.
b) aylanma fondlaming aylanish davri. Bu ko'rsatkichni aniqlash 
uchun bir yildagi kalendar kunlari umumiy sonini aylanma fondlaming ayianish 
koeffitsiyentiga taqsimlanadi. Bunda quyidagi tenglikdan foydalaniladi:
Bunda: 
A d
- aylanma fondlarning aylanish davri (muddati), kun;
T
- bir yildagi kalendar kunlar soni (365 yoki 366), kun.
Yuqoridagi ko‘rsatkichlardan tashqari qishloq xo‘jalik korxonalarida 
aylanma fondlaming ayrim turlaridan foydalanilganlik darajasini ham aniqlash 
mumkin. Jumladan, mineral o‘g‘itlardan, ozuqa birligidan, yoqilg'ilardan va 
boshqalardan foydalanish samaradorligini aniqlanadi. Ulami natural yoki 
qiymat holida aniqlash imkoniyati mavjud. Bunda mineral o‘g‘itlardan 
foydalanishning samaradorlik darajasini quyidagi formula yordamida aniqlash 
mumkin:
Smo'=
Y H m
.
-----------
9
Smo'=
YHq
Mmo' 
Mmo'
Bunda: 
Smo'—
mineral o‘g‘itlardan foydalanish samaradorligi;
YHm
- olingan yalpi hosil miqdori (ekinlar turlari bo‘yicha), tonna;
YHq
— olingan yalpi hosil qiymati, ming so‘m;
Mmo
- sarflangan mineral o‘g‘itlar miqdori, tonna.
Bu ko‘rsatkich yordamida sarflangan mineral o‘g‘it evaziga qancha 
yalpi hosil yoki necha so‘mlik mahsulot olinganligini aniqlash mumkin.
Dehqonchilik mahsulotlarini yetishtirishda mineral o‘g‘itlaming 
ahamiyati juda katta. 
Ko‘ziangan miqdordagi hosilni olish uchun qishloq 
xo'jahgi ekinlariga ilmiy asoslangan me'yorlarga muvofiq mineral o‘g‘itlar 
berilishi talab etiladi. Asosiy qishloq xo‘jalik ekinlariga beriladigan mineral 
o‘g‘itlaming ilmiy asoslangan o‘rtacha me'yori 5.2-jadvalda keltirilgan.
5.2-jadval