Қурилиш материалларининг тузилиши ва асосий хоссалари §

Эластиклик 
материалнинг куч таьсирида шаклининг ўзгариши ва куч 
олинганидан кейин дастлабки шакли ва ўлчамларига қайтиш хоссасидир. 
Материал эластиклигини йўқотмайдиган энг катта кучланиш эластиклик чега- 
раси деб аталади. Эластиклик чегарасида нисбий узайиш кучланишга тўғри 
пропорционал бўлгани учун куч олингач, материал дастлабки шакли ва ўлчам- 
ларини қолдиқ деформациясиз тиклайди. 
Эластик материалларга резина, каучук, пўлат каби материаллар киради. 
Эластиклик материалларнинг ижобий хоссаси ҳисобланади. 
Пластиклик 
материалнинг куч таъсирида ѐрилмасдан ўз шаклини ўзгарти- 
риши ва куч олингандан кейин ўзгарган шаклда қолиш хусусиятидир (яъни, 
материалда қолдиқ деформация ҳосил бўлади). Бу хосса эластикликка тескари 
тавсиф бўлиб, уларга қўрғошин, гил қоришмаси ва битум каби материаллар 
мисол бўлади. 

---

Мўртлик 
материалнинг ташқи кучлар таъсирида шакли ўзгармай (қолдиқ 
деформациясиз) бир онда бузилиш (синиш) хоссасидир. Бундай материаллар 
сиқилишга яхши қаршилик кўрсатади, эгилиш ва чўзилишдаги мустаҳкамлик- 
лари эса сиқилишдагига нисбатан 10...15 маротаба камдир. Мўрт матери- 
алларга табиий тошлар, сопол материаллар, шиша, чўян, бетон ва ш. к. киради. 
Кучланиш 
бу ташқи куч таъсирида деформацияланган материалда вужуд- 
га келадиган ички кучларнинг меъѐридир. Материалга ташқи куч таъсир этган- 
да унинг кучга қаршилик кўрсата олиш қобилиятини ифодаловчи кўрсаткич 
эластиклик модули Е (Юнг модули) деб юритилади. Эластиклик модули Гук 
қонунига биноан кучланишнинг нисбий деформацияга нисбати орқали 
ифодаланади: 
Е
=
σ/ε 
(1.22) 
бунда 
σ 
-ўқ йўналишидаги кучланиш; 
ε 
-нисбий узайиш ѐки қисқариш дефор- 
мация. Эластиклик модули материалнинг қаттиқлик меъѐрини тавсифлайди. 
Материалларнинг бузилиш тавсифи ҳарорат, намлик ва кучнинг таъсир қи- 
лиш тезлигига боғлиқ бўлади. Материал намуналари сиқилиш ѐки эгилишга 
синалганда ундаги кучланиш билан нисбий деформация орасидаги боғла- 
нишни материаллар механик хоссаларининг “
деформация диаграммаси
” ор- 
қали ифодаланади.