Urganch davlat univ

OQOVA SUVLARNI BIOKIMYOVIY TOZALASH USULLARI
Biokimyoviy tozalash usuli oqova suvdagi erigan ko‘plab oiganik va ba’zi nooiganik (sulfidlar, H₂S, NH₃, nitritlar va boshqalar) birikmalami mikroorganizmlar yordamida o‘zlashtirib zararsizlantirishdir. Biokimyoviy tozalashga yuboriladigan oqova suvlar BPK va XPK kattaliklari bilan xarakterianadi. BPK - bu oqova suvdagi 1 mg oiganizm birikmalarining ma’lum vaqt chegarasida (2, 5, 8, 10, 20 sutka) bioximik oksidlanishiga sarf boMadigan kislorodning mg dagi miqdorini ko'rsatadi. Masalan: BPK_S — bu 5 sutkada biokimyoviy oksidlanishga kerak bo‘ladigan kislorodning miqdorini bildiradi.
XPK — bu suvda mavjud boMgan barcha qaytaruvchilaming kimyoviy oksidlanishiga kerak bo'lgan kislorodning miqdorini bildiradi. Organik moddalar bilan to‘qnashgan mikroorganizmlar ularni qisman parchalab suvga, C0₂ ga va biomassaga aylantiradi va bu jarayon biokimyoviy oksidlanish deb ataladi. Oqova suvni biokimyoviy tozalashning aerob va anaerob xillari mavjud. Aerob usulda mikroorganizmlar ucbun doimiy kislorod oqimi kerak va jarayon

20. 
    40° С dan oshmasligi lozim. Anaerob usulida kislorod bo‘lishi shart emas va bunda asosan cho‘kmani zararsizlantirish uchun foydalaniladi.
    

Aktiv il (balchiq) tirik organizm va qattiq suhstratlardan iborat. Tirik organizinlar — bakteriyalardan, oddiy qurtlardan, drojjilardan (xamirturish), mog‘ordan, hasharotlar lichinkalaridan, hamda suv o‘tlaridan iborat. Ularni hammasi biosenoz deb ataladi (12 xil mikroorganizm birlashadi).
Ushbu biosenoz aktiv il deb atalib, ularda bakteriyalaming jamoasi (to'plangani) shilimshiq qatlam (kapsulalar) bilan o'ralgan boMadi. Bunday jamoa zoogel deb ham ataladi. Zoogellar aktiv ilning strukturasinmg yaxshilanishiga, yaxshi cho'kishiga, hamda pishiqlarrishiga sabab boMadi. Shilimshiq moddalar antibiotiklardan iborat boMib, ipsimon bakteriyalaming ko‘payishigato‘sqinlikqiladi. Agar bakteriyalaming shilimshiq qatlami boMmasa, ifloslangan moddalar sekin oksidlanadi.
Aktiv il amfoter kolloid sistema boMib, pH=4—9 ga teng, ulaming kimyoviy tarkibi deyarli yaqin boMadi. Masalan, koksoximik
zavodining aktiv ilining formulasi — C₉₇H₁₉₉0₅,N₂₈S₂, azot zavodiniki ^C9o^Hi67°52^N24^C8 ^{va s}h^u kabilar, ya’ni tarkibi juda yaqin. Aktiv ilning quruq holidagi ko‘rinishi o‘z tarkibida 70—90% oiganik va 30—10% nooiganik moddalami saqlaydi. Aktiv ildagi substrat 40%gacha bo'lib, uning tarkibi turli suv o'tlarining qattiq qoldiqlaridan va turli qattiq chiqitlardan iborat bo'ladi. Aktiv ilning tarkibida mikroorganizmlaming turli guruhlari mavjud bo'ladi. Bunday guruhlaming hosil bo‘lishi sanoat oqova suvlarining tarkibiga, erigan kislorod miqdoriga, haroratga, muhit reaksiyasiga, tuzlarning mavjudligiga, oksidlanisli-qaytarish potensialiga va shu kabi boshqa faktorlaiga bog‘liq.
Ilning sifati uning cho‘kish tezhgi va suyuqlikni tozalash darajasi orqali belgilanadi. Yirik zarralar (patchalar) maydasiga qaraganda tezroq cho‘kadi. Foydalaniladigan appartlarining maxkamligini (avtoklov-Iar) oshirish zarur. Neftni qayta ishlash sohalarida xomashyoning chiqib ketishi mutloq mumkinmas, toshib ketgan neft xomashyosi atmosferani juda ifloslantiradi, tuproq mutloqo yaroqsiz holga keladi yoki yonib ketsa katta yong'inlarga sabab bo'lishi mumkin.