Урганч – 2020 маъруза мавзулари ва унинг ҳажми «Тасдиклайман» Кафeдра мудири

Мирзачўлнинг янги ўзлаштирилган ерларида пахта даласидан бўладиган суткалик ўртача сув сарфи (Лев В.Т., Набихўжаев С. С., 1974–1975), м³/га

Суғориш схемаси	Ривожланиш фазалари
	шоналаш	гуллаш	мева тўплаш	пишиш
1-3-1	30,6	43,2	65,1	18,6
1-4-1	37,5	54,0	68,3	37,9
1-5-1	43,8	73,8	82,2	39,1
1-6-1	43,0	74,6	79,4	35,0

5. Ўсимликларнинг ўсиб ривожланиши уларни суғориш режими ва шунга кўра тупроқ намлигига тўғридан-тўғри боғлиқдир. Ўсимликларнинг тупроқ эритмасини ўзлаштириш кўлами унинг илдиз тизимини ривожланганлик даражасига, илдизнинг фаоллигига боғлиқдир. Беда ва лавлагининг илдизлари 3–5 м, буғдой ва маккажўхори – 2 м, тариқ ва нўхатнинг илдизлари 1 м. гача чуқурликка етиб боради. Пиёз ва карамнинг илдизлари тупроқнинг устки қатламида жойлашади. Попук илдизлиларнинг деярли тўлиқ илдиз массаси, ўқ илдизлиларнинг асосий илдиз массаси (90%гача) тупроқнинг 0–50 см. ли қатламда жойлашади.

Юқорида таъкидланганидек, ўсиб ривожланишнинг дастлабки фазаларида ер устки органларига нисбатан ўсимлик илдизи жадал ривожланади. Ғўзанинг шоналаш фазаси охирларига келиб у тўлиқ ривожланиб бўлади ва шу пайтдан бошлаб ўсимликнинг ер устки органлари жадал ўса бошлайди.
Тупроқ намлиги илдиз тизимининг ривожланиши, уни тупроқ қатламларида жойлашишини белгилайди: суғоришлар арафасидаги тупроқ намлиги юқори бўлса асосий илдиз массаси тупроқнинг энг устки қатламида жойлашади, намлик кам бўлса тупроқнинг устки қатламини қуриб кетиши туфайли ўсимлик илдизи унумдор бўлмаган чуқур қатламларга намлик ахтариб, ўсиб бора бошлайди.
Ўсимлик ер устки органлари ва илдиз тизимининг ўсиб ривожланиши ҳамда тупроқнинг намлик даражаси ўртасида маълум бир қонуниятга бўйсунувчи боғлиқлик мавжуд. Суғориш сонининг кўпайтирилиши ва бунинг натижасида тупроқ намлигининг юқори бўлиши ўсимлик ер устки органларини жадал ўсиши – ғовлаб кетиши ва илдиз тизимининг кучли ривожланмаслигига олиб келса, экинни кам суғориш тупроқ намлигининг кам бўлиши ва илдиз тизимини чуқур қатламларга тарқалиши щамда ер устки органларини яхши ўсмаслигига олиб келади.
Ўсимлик илдиз тизимининг ўсишига гидрогеологик шароитлар – сизот сувларнинг жойлашиш чуқурлиги ҳам кучли таъсир этади: сизот сувлари ер юзасига яқин жойлашган (0,8–1,2 м) ерларда шоналаш фазасида каноп ўсимлигининг илдизи 50–60 см, чуқур жойлашган (2,2–2 м) ерларда эса 120–135 см. гача етиб бориши аниқланган. Сизот сувлари ер юзасига қанчалик яқин жойлашса, ўсимлик бу сувлардан шунчалик кўп фойдаланади, шунингдек, бир марта суғорилган вариантда каноп ўсимлигининг илдизи 170 см. га, икки марта суғорилганда – 145, уч марта суғорилганда – 140 ва тўрт марта суғорилганда 135 см чуқурликка етиб бориши аниқланган (Лев В.Т., 1981).