Uo‘K: 53(072) kbk

A
, 
B 
va 
C
fazalar tok o‘tkazuvchi qismlari 
mos ravishda sariq, yashil va qizil ranglarda bo‘yaladi. Ochiq maydondagi 
T.n. qurilmalari va tok o‘tkazgichlari yashinning bevosita zarbasidan yashin 
qaytargichlar yordamida himoya qilinadi. Yashin qaytargichlar umumiy yoki 
avtonom yerlatgichga ulangan metall ustundan iborat bo‘lib, har doim 
himoya qilinayotgan konstruksiyalardan balandda o‘rnatiladi; 110 yoki 220 
kVli TQ da ular tok o‘tkazgichlarni ushlab turuvchi metall konstruksiyalar 
bilan birlashtiriladi. 110 kV dan kichik kuchlanishli TQ yashinnig bevosita 
zarbasidan alohida o‘rnatilgan va avtonom yerlatgichga ulangan yashin 
qaytargich yordamida himoya qilinadi. T.n.dagi barcha apparatlar, qurilmalar 
va konstruksiyalar metall qismlari izolyatsiya shikastlanganda kuchlanish 
ta’sirida qolishi mumkin, shuning uchun ham ular himoya yerlanish 
konturiga ulab qo‘yiladi.Tok va kuchlanish transformatorlari ikkilamchi 
zanjirlarini bog‘lovchi kabellar, TQ dagi yoritish asboblari, uzgichlar,
ventilyatorlar, transformatorlarni qizitish qurilmalarini ta’minlash uchun 
mo‘ljallangan kabellar maxsus kanallarda yotqiziladi.
Ba’zi tayanch T.n.larda transformator-moy bazalari mavjud bo‘lib, 
ularda transformator moylarini tozalash, regeneratsiyalash va quritish hamda 
transformatorlarni kichik ta’mirlash ishlari bajariladi. 

---

373
Yuqori tezlikli o‘zgaruvchan tok temir yo‘l liniyalaridagi tortuvchi 
nimstansiyalarda uch va bir fazali pasaytiruvchi transformatorlar o‘rnatiladi. 
Bir fazali temir yo‘l yuklamasidan uch fazali ta’minlash liniyalarida yuzaga 
keladigan toklar nosimmetriyasini kamaytirish maqsadida turli sxemali 
simmetriyalovchi transformatorlar qo‘llaniladi. Bu sxemalarga Skott, 
Vudbridj va Mamoshinlar taklif etgan sxemalarni misol qilib aytish mumkin. 
Bundan tashqari, tortuvchi nimstansiyalar transformatorlarini elektr uzatish 
liniyasi turli fazalariga maxsus (parma yoki qarama-qarshi parma) sxemalar 
yordamida ulash bilan nosimmetriyani ma’lum darajada kamaytirishga 
erishiladi. 
7.18- rasmda Ispaniyaning “Madrid – Sevilya” yuqori tezlikli temir yo‘l 
magistrali tortuvchi nimstansiyalarini ulanish sxemasi fragmenti (bir qismi) 
keltirilgan. 
Yuqori tezlikli temir yo‘l liniyasi elektr tortish tarmog‘i ham oddiy temir 
yo‘l liniyasi elektr tortish tarmog‘i kabi elektr ta’minoti tizimining zaxiraga 
ega bo‘lmagan zvenosi hisoblanadi. 
7.18- rasm. Ispaniyaning “Madrid – Sevilya” yuqori tezlikli temir yo‘l 
magistrali tortuvchi nimstansiyalari bir fazali transformatorlarining 220 kV li 
elektr uzatish liniyasiga ulanish sxemasi fragmenti:
EUL – elektr uzatish liniyasi; 
TN1, TN2, … TN12 – tortuvchi nimstansiyalar; U – uzgich; KT – kontakt tarmog‘i; R – 
rels.

---

374
Shuning uchun ham ushbu tarmoqni ta’minlash sxemalariga yuqori 
talablar qo‘yiladi. Yuqori tezlikli liniyalar tortish tarmog‘ini ta’minlash 
sxemalarini tanlashda quyidagi omillar hisobga olinadi: 1) yuklamani 
tortuvchi nimstansiyalar o‘rtasida va tarmoqning alohida uchastkalari 
bo‘yicha taqsimlanishi; 2) qisqa tutashish toklarining minimal qiymatlari; 3) 
tortish tarmog‘idagi kuchlanish yo‘qolishlari va elektr energiyasi isroflari va 
boshqalar.