Uo‘K: 53(072) kbk

6.51. Kontakt osmasining ko‘tarilishi - O
тжатие контактной 
подвески - Release of the contact suspension - 
t.y. kontakt osmasining 
elektr harakat tarkibi tok qabul qilgichi tomonidan unga ko‘rsatiladigan 
bosimning vertikal tashkil etuvchishi ta’sirida ko‘tarilishi. 
6.52. Kontakt plastina – Контактная пластина - Contact plate 
Kontakt qo‘yilma
ga qaarang!
 
6.53. Kontakt qo‘yilma(K.q.) 
- 
Контактная вставка - Contact 
insert -
elektrovozni elektr energiyasi bilan ta’minlashda kontakt simi bilan 
bevosita ta’sirlashadigan va tok qabul qilgichda mahkamlanadigan hamda
vaqti-vaqti bilan almashtirib turiladigan element. Ishlatilayotgan materialiga 
qarab K.q. o‘z-o‘zini moylaydigan va moylamaydigan (ya’ni tashqi 
moylashni talab qiladigan) turlarga bo‘linadi. O‘z-o‘zini moylaydigan K.q. 
lariga ko‘mirdan, ya’ni tarkibida uglerod kukunlari (koks, grafit) bo‘lgan va 
smola-plastifikator bilan bog‘langan hamda shakllangandan keyin 
1000
0
ostida qattiq qizdirilib yasaladi. Smola qattiq qizdirilganda koksga aylanadi 
va hosil bo‘lgan material solishtirma qarshiligi kamayadi. Koks asosida 
tayyorlangan (A rusumdagi) K.q. grafitli K.q.ga nisbatan qattiqroq va 
yeyilishga chidamli, ammo elektr o‘tkazuvchanligi pastroq bo‘ladi.Ularning 
solishtirma elektr qarshiliklari mos ravishda 28-30 va 13-15 
𝑚𝑘𝑂𝑚 ∙ 𝑚
ni 
tashkil etadi. Kontakt simining yeyilishi va ko‘mir K.q.lar ishlash muddatini 
keskin oshirish muammolari yechishda eng samarali effektga ko‘mir K.q.lar 
bilan birga boshqa metaldan yasalgan K.q. larni qo‘llamaslik orqali erishiladi. 
Ko‘mir K.q.lar mamlakatimizda va chet ellarda o‘zgaruvchan tok elektr 
harakat tarkiblarida va elektropoyezdlarda (shu jumladan yuqori tezlikli 
elektropoyezdlarda ham) keng qo‘llaniladi. Ko‘mir K.q.larni metal K.q.lariga 
nisbatan asosiy kamchiligi – uning yuklamaga bardosh berish qobiliyatining 
kichikligidir. O‘z-o‘zini moylamaydigan K.q. lari asosan misdan, ayrim 
hollarda po‘lat va alyuminiydan yasaladi. Kamchiliklari: mis K.q. lari – 
tashqi moylash vositasi yaxshi ishlamaganda kontakt simining intensiv 
ravishda yeyilishi, ko‘pincha bu holat yomg‘ir paytida kuzatiladi; po‘lat K.q. 
lari – elektr yoyi ta’sirida toblanishi natijasida ishqalanish yuzasida juda 
qattiq strukturalar paydo bo‘lishi; alyuminiy – intensiv ravishda kontakt 

---

271
simining yeyilishidan tashqari erish haroratining kichikligi sababli elektr yoyi 
ta’siriga bardoshligining kichikligi. Metallokeramik K.q. o‘z-o‘zini 
moylaydigan va o‘z-o‘zini moylamaydigan K.q. lari oralig‘idagi K.q. bo‘lib, 
uning tarkibida ichki moylashni amalga oshiruvchi component(grafit yoki 
yumshoq yengil eriydigan metall)lar mavjud. Metallokeramik K.q.lar mis 
yoki temir asosli bo‘ladi. Temir asosli metallokeramik K.q.larning o‘zlari
yeyilishga chidamli bo‘lsa-da, kontakt simini ko‘proq yeyilishiga sababchi
bo‘ladi. Temir asosli metallokeramik K.q.lar Rossiyada asosan o‘zgarmas tok 
elektrovozlarida, Yaponiyada esa yuqori tezlikli elektropoyezdalrda 
ishlatiladi. Mamlakatimiz elektrovozlarining tok qabul qilgichlarida asosan 
mis va grafit aralashmasi asosida tayyorlangan K.q.lari ishlatiladi. 
Qalinligi kengligidan ancha kichik bo‘lgan K.q. kontakt plastina deb 
ataladi.