76
Misr shahar va qishloqlari Nil daryosi sohillarida barpo qilin-
gan. Faqat ibodatxonalar toshdan qurilgan. Boshqa barcha in-
shootlar fir’avn saroylaridan boshlab oddiy xalqning uyigacha
xom g‘ishtdan qurilgan. Ko‘pchilik misrliklarning uylari tomla-
rini palma yog‘ochi ko‘tarib turgan, pol tuproq bilan pishitilgan.
Ba’zida boy misrliklar ning uylari devorlari alebastr bilan su-
valib, rasm-tasvirlar chizilgan. Ularning turar joyi yotoqxona,
mehmonxona, oshxona va xo‘jalik binolaridan iborat bo‘lgan.
Tom va devorlar somonli loy bilan suvalgan. U yerda krovatlar,
stul, skameykalar bo‘lgan, kechqurun salqin tushganda odam-
lar yassi tomlarda o‘tirishgan, yoki salqin bog‘larda sayr qilib
yurganlar. Bog‘larda xurmo, anor, uzum, zangori va qizil gulli
lotos o‘sgan. Boylarning uylari zax va toshqindan himoya qilish
uchun baland ko‘tarilgan tuproq supalar ustiga qurilgan.
Misr me’morchiligi, haykaltaroshligi va relyef san’atida ba-
diiy vosita va bosh maqsadlarning asosiy arsenalini shakllan-
tirdi. San’atning diniy e’tiqodga o‘ta qaramligi yaqqol seziladi.
Mil.avv. III ming yillikdayoq Misr san’atining yetakchi g‘oyaviy
yo‘nalishlari bo‘lgan xudo va fir’avnlarning cheksiz qudra-
ti g‘oyasini tashkil etish shakllandi. Bu g‘oyalar piramida va
ibodatxonalar, ulkan haykallarni yaratishda o‘z aksini topdi.
Me’morchilikda xudo – fir’avn piramida – qabrlari, ibodatxo-
nalar qurish ustivor ahamiyat kasb etdi. Sag‘analarning ikki
xili: yer usti sag‘analari (VI sulola piramidalari) va qoyaga o‘yil-
gan sag‘analar (Yangi podsholik davrida) keng tarqaldi.
Piramida va sag‘analar qurish uchun I-II sulola fir’avnlari
dafn qilingan mastabalar namuna bo‘lib xizmat qildi. III sulola
fir’avni Joser uchun balandligi 60 m bo‘lgan zinapoyasimon ilk
piramida mastaba o‘rnida qurildi. Bu kichrayib borayotgan olti
ustma-ust qo‘yilgan mastaba edi. IV sulola fir’avni Xufu pira-
midasi (146,6 m balandligi, uzunligi 233 m, maydon hajmi 54
ming. kv. m, 2 tonna 2,3 mln. tosh), Xafra piramidasi (baland-
ligi 140 m, uzunligi asosi 220 m) bunyod qilindi. Xafra pirami-
dasidan so‘ng piramidalar kichik hajmda qurila boshlandi.
Ibodatxonalar qurilishi o‘zgacha me’morchilik shaklida
bo‘ldi. Karnak va Luksorda xudo Amon-Raga bag‘ishlab ibodat-
xonalar qurildi. Bu ibodatxonalar xarobalari bizgacha yetib kelgan.
Ular juda ulkan, atrof manzaraga uyg‘un qo‘shilib ketgan,
hashamatli bezalgan edi. Ularda yuzlab keng xonalar, katta
hovlilar, xudolarning ulug‘vor haykallari, sfinks, pilonlar va
xiyobon (alleya)lar mavjud. Karnak ibodatxonasida kolonna zali
77
5,5 ming kv. metr bo‘lib, 134 kolonna bor. 12 markaziy kolon-
naning balandligi 21 m, eni 10 m, aylanasi 15 m. Ibodatxonada
500 ta toshdan, 17 ming jezdan yasal gan haykal va haykal-
chalar mavjud bo‘lgan. Ular qadimda yashirib qo‘yilgan joydan
topilgan.
Misr ibodatxonasi ulkan ustunlar, devorlar va baland dar-
vozalar bilan o‘ralib turadi. Ustunlar yuqoridan pastgacha yo-
zuv va tasvirlar bilan qoplangan. Ular hayot ramzi bo‘lgan yashil
rang bilan bo‘yalgan. Dayr-al Bahrdagi malika Xatshepsut ibo-
datxonasi va Ramzes III ning Madinat Abudagi (Fiva) ibodat-
xonalari hashmatli qurilgan. Yana shunday ibodatxonalar qo-
yalarga o‘yib bunyod qilingan (Ramzes III ning Nubiyadagi Abu
Simbel ibodatxonasi).
Ramzes II ning Abu Simbeldagi ibodatxonasida teng kunlikda
galereyaning 70 metr uzunligida quyosh nurlari fir’avn hayka-
li yuziga tushgan, boshqa barcha kunlarda u yarim qorong‘i-
likda turgan. Hindiston g‘or ibodatxonalari ham shunday re-
jalashtirilgan. Shumer, Misr yoki Amerika piramidalari uchla-
riga hali birinchi qu yosh nurlari tushganda, ularning poydevori
qorong‘ilik qa’rida turgan. Misrliklar birinchi bo‘lib ibodatxo-
nalarning shiplariga chambaraklar qo‘ydilar, yorug‘lik yuqorida
chambaraklarda ko‘p marta bo‘linib, turlicha aks etadi, pastda
esa yengil yarim qorong‘ilik hukm suradi. Karnakda Tutmos I
ga bag‘ishlangan obelisk-ustun qurilgan. Obelisk to‘rtburchak
ustun shaklida bo‘lib, ko‘kka intiladi. Uning devorlari to‘la
ierogliflar bilan qoplangan. Misrliklar ohaktosh va granitdan
ulug‘vor ibodatxonalarning kolonnalarini bunyod qildilar. Misr-
dagi yana bir me’morchilik san’ati namunasi – podsho saroyi
qarorgohi monumental shaklda qurilgan. Barcha ibodatxona
va saroylar relyeflar, boy devoriy rangtasvirlar bilan bezatilgan.
Podsholar vodiysi Fiva yonida Yangi podsholik fir’avni
Tutanxa monning sag‘anasidan qimmatbaho buyumlar topilgan
(1922-yil). Sag‘anada oltin tobut, qora eben daraxtidan, yarim
tiniq alebastr, qimmatbaho tosh va metalldan tayyorlangan
(ziy natlangan taxt, marosim harbiy qurollari, ko‘plab bezak-
lar) buyumlar dekorativ – amaliy san’atning yuqori darajada
ri vojlanganidan dalolat beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
