Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

QADIMGI MISR MADANIYATI

1. Misr madaniyatining o‘ziga xos xususiyatlari. 2. Misr-

da din. 3. Til, yozuv, ta’lim tizimi. 4. Adabiyot. 5. Tasviriy 

san’at va me’morchilik. 6. Ilmiy bilimlar.

1. Misr madaniyatining o‘ziga xos xususiyatlari. Qadimgi 

misrliklar tuzilishi bo‘yicha murakkab, mazmunan boy madani-

yat yaratdilar. Bu madaniyat ko‘pgina Yaqin Sharq xalqlarining 

madaniy taraqqiyotiga hayotbaxsh ta’sir ko‘rsatdi.

Misr madaniyati to‘rt ming yil davomida shakllandi. Qadim-

gi Misr madaniyatining taraqqiyotini nima belgiladi? Birinchi 

navbatda, Qadimgi Misr ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining o‘ziga 

xos xususiyatlari, Nil vodiysining o‘zlashtirilishi, dehqonchilik-

ning oqilona tashkil qilinishi, umummisr iqtisodining yuksak 

taraqqiyoti madaniy o‘sishning moddiy asosini yaratdi. Shu bi-

lan birga, madaniyat sohasidagi yutuqlar ta’lim, fan, qadimgi 

misrliklarning umumiy ma’naviy taraqqiyotining yuksalishi bu 

ijtiomiy-iqtisodiy taraqqiyot va davlatni takomillashtirishning 

asosiy sabablaridan biri bo‘ldi.

Qadimgi Misr madaniyatida qator o‘ziga xos xususiyatlar 

borki, bu madaniyatni chuqur takrorlanmas tizimini hosil 

qiladi.  Uning  o‘ziga  xosligi  va  takrorlanmasligi  sinfiy  jami-

yat va davlatning kelib chiqishi hamda Nil vodiysining yopiq 

geografik joylashuvi natijasida boshqa xalqlarning madaniy 

yutuqlarini o‘zlashtirishning qiyinligi bo‘ldi. Nil vodiysining 

tabiiy sharoiti butun Misr madaniyatida chuqur iz qoldirdi. 

Xo‘jalik hayotida Nil daryosining yetakchi o‘rni, dengizdan 

uzoqlik, Nilni o‘rab turgan jonsiz sahro, qumli bo‘ronlari, ja-

zirama issig‘i, yirtqich hayvonlari bilan qadimgi Misr dunyo-

qarashi va diniy e’tiqodi, qadriyatlarining butun tizimi xusu-

siyatini belgiladi.

Fir’avnning kuchli hokimiyati orqali tashkil qilingan umum-

jamoa mehnati bilan misrliklar qulay hayot uchun shart-sha-

roit yaratdilar. Shu bois, tabiatning dahshatli kuchlari oldidagi 

qo‘rqinch,  fir’avnning  qudratli  hokimiyati,  dahshatli  xudolar, 

ularning ulug‘vorligi va qudrati qadimgi misrliklarning dunyo-

qarashiga singib ketgan edi. Oddiy odamlar qudratli xudolar va 

---

69

yanada mahobatli fir’avnlar, ularning amaldorlari oldida o‘zla-

rining juda zaifligi va kuchsizligini his qilganlar.

Misr madaniyatiga chuqur konservatizm va an’anaviylik xos. 

Misrliklar o‘zlarining madaniy qadriyatlar tizimiga biror-bir 

yangilik kiritishdan qochdilar. Aksincha, ularda o‘zlariga 

ma’lum g‘oya, qonun, badiiy uslublarni asrash va amaliyotga 

tadbiq qilish uzoq asrlar asosiy tamoyil bo‘lib qoldi. Albatta, bu 

hol yangi unsur, g‘oya va uslublarni inkor qilmadi, ammo ular 

asta-sekin paydo bo‘ldi. Shu sababli, Misr ustalari doimo ri-

oya qilgan an’anaviylik va konserva tizm Misr san’ati uchun xos 

bo‘lgan konseptuallik va yuqori malakalilik, mohirlik, uyg‘un-

likni o‘zida aks ettirib, nihoyasiga yetkazib ishlangan. Bu faqat 

misr madaniyatiga tegishli qonun va obrazlarning yaratilishiga 

olib keldi.