Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

4. Iqtisodiy-ijtimoiy munosabatlar. Misr oldingi gullab-yash-

nagan zamoniga qaraganda, tushkunlik davrini kechirayot-

gan bo‘lsa ham, xo‘jalik hayoti batamom to‘xtab qolmagan edi. 

Misr liklar bu davrda hunarmandchilik ishlab chiqarishning 

ba’zi bir sohalarini hatto anchagina mukammallashtirgan ham 

edilar. Ular jezdan turli xil buyumlarni, nafis haykallarni juda 

mohirlik bilan ishlay olganlar. Bu haykalchalarni kumush yoki 

oltin tolalari bilan bezaganlar. Takushet nomli misrlik ayol ning 

Efiopiya-Sais  davriga  oid  haykalchasi  shunday  tolalar  terib 

ishlash texnikasining ajoyib namunasidir. Podsho Pasebxaning 

---

66

yaqinda Tanisdan topilgan kumush sarkofagi (tobuti) metall-

ni badiiy jihatdan ishlash sohasida ajoyib yutuqlarga erishil-

ganini ko‘rsatadi. To‘qimachilik kasbi ham yuksak darajada 

rivojlangan. Misrda to‘qimachilik ishlab chiqarishning alohida 

markazlari vujudga keladi. Shunday markazlardan biri Mem-

fis bo‘lgan. To‘qimachilar va yigiruvchilar sexga o‘xshash alo-

hida-alohida guruhlarga birlashganlar. To‘qimachilik ishining 

hatto Tait degan alohida ma’budasi, O‘rta Misrda to‘qimachilik 

ishining Xets-xetep («Poki Raxmat») degan xudosi mavjud 

bo‘lib, unga sajda qilganlar. Fayans buyumlar ishlab chiqa-

rish rivojlanadi. Fayansdan turli xil uy-ro‘zg‘or buyumlari, bo‘yi 

25 sm ga yetadigan nafis haykalchalar yasaladi. Mamlakatda 

boy-badavlat odamlar va chet ellarga chiqarish uchun tayyor-

lanadigan zeb-ziynat buyumlari jumlasiga har turli xushbo‘y 

moylar va atir-upa buyumlari ham kirgan. Shu davrdayoq nilu-

fardan maxsus moy olishni bilganlar. Bu boy amaldorlarni yan-

gi mansabga tayinlash vaqtida ularning yuziga surtish uchun 

ishlatilgan.

Mil.avv. I ming yillikda iqtisodiyotdagi hal qiluvchi omil xo‘ja-

likda temirdan foydalanish bo‘ladi. Mil.avv.VII–VI asrlardayoq 

Misrda temirni ishlash texnologiyasi o‘zlashtirib olinadi. Hunar-

mandchilikda metall ishlash yetakchi tarmoq bo‘ladi. Bu davr-

ga kelib topilgan hujjatlar savdo yanada rivojlanib va murak-

kablashib borganligidan guvohlik beradi. Chet el savdogarlari 

Misrga tez-tez kelib-ketib turganlar. Tashqi savdoda Misrning 

asosiy hamkorlari Finikiya va Karfagen edi. Misr savdogar-

lari yunon polislari bilan savdo aloqalari o‘rnata boshlaydilar. 

Fir’avn Nexo davrida Nil daryosini Qizil dengiz bilan tutashti-

radigan kanal qurish yuzasidan katta ishlar olib boriladi. Bu 

kanal qurilishi bilan Misrdan Nubiyaga va hatto undan uzoqda-

gi Puntga to‘g‘ri boradigan suv yo‘li ochilar edi. Gerodot ma’lu-

motiga  ko‘ra,  Nexoning  buyrug‘i  bilan  finikiyalik  dengizchilar 

kemada Afrika qirg‘oqlarini aylanib chiqqanlar.

Misr Kichik Osiyodagi Kariya-Lidiya xalqlari bilan keng savdo 

olib boradi. Tashqi savdoning rivoji va Misrning yunonlar bilan 

bo‘lgan iqtisodiy aloqalarining mustahkamlanishi natijasida pul 

xo‘jaligining ilk shakllari paydo bo‘ladi. Misrning iqtisodiy rivoji 

quldorlardan va yer egalaridan iborat aslzodalarning hukm ron 

qatlamini, kohinlar, liviyalik harbiy aslzodalar, yunon savdogar-

larning hamda ma’lum darajada yollanma askarlarning boyib 

---

67

ketishiga sabab bo‘ladi. Misr liklar o‘zlariga kerakli mollarning 

ko‘p qismini avvalgidek Suriyadan keltirganlar.

Gerodotning yozishicha, Misr podshosi Yaxmos II misrliklar 

uchun  bir  qonun  chiqaradi.  Bu  qonunga  muvofiq,  Misrning 

har bir fuqarosi tirikchilik qilish uchun qanday mablag‘larga 

ega ekanligini har yili viloyat boshlig‘iga kelib aytishga majbur 

bo‘lgan. Buni bajarmagan odamga yoki qonuniy yo‘l bilan to-

pilgan mablag‘lar hisobiga yashayotganini isbot qila olmagan 

kishiga o‘lim jazosi berilgan. Bu qonun orqali Misr aholisi 

g‘oyat farovonlikda yashagani ko‘rinadi. O‘sha davrning ijti-

moiy tuzumidagi yana bir xususiyat shu ediki, mansab va kasb 

otadan bolaga meros bo‘lib o‘tgan. Shu sababli, kohin, askar 

va hunarmandlarning tor doiradagi ijtimoiy guruhlari mavjud 

bo‘lgan. Bu toifaviy yopiqlik yurish-turish va urf-odatlar ning 

an’ana viyligida ham yaqqol ko‘rinadi. So‘nggi davr mafkurasida 

e’tiqod, urf-odat, unvonlarga, til, adabiy uslubda, me’morchilik 

va  san’atda  qadimiylikka  qaytish  kayfiyati  hukm  suradi.  Qa-

dimgi va O‘rta podsholik davri «Oltin asr» deb atalib, bu davr 

siyosiy ideal sifatida tasavvur qilinadi.