Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

Me’morchilik. Qadimgi Afg‘onistonda shaharsozlik mudofaa 

inshootlari, qal’alar, ibodatxonalar, uy-joy qurish yuksak rivoj-

langan. Shaharlar reja asosida to‘rtburchakli kvadrat shak-

lida qurilib, bir-biri bilan kesishgan to‘g‘ri ko‘chalar bo‘lgan. 

Baqtriya, Araxosiya, Ganhara va boshqa viloyatlarda ko‘plab 

shaharlar bo‘lgan. Davlat hokimiyati shaharsozlikka, uning 

devorlari, asosiy qismlarini qurishni yo‘naltirib turgan. Qun-

duz viloyatida Oksdagi Aleksandriya (hozirgi nomi Oy-Xonim), 

Shimoliy Baqtriyada Qayqubodshoh, Dalvarzintepa, Zartepa 

(hozirgi O‘zbekiston), Kapisa shahri (Bagram viloyati) Dilber-

jin (Mozori-sharif yonida) qazib ochilgan. Qazib ochilgan sha-

harlarda san’at asarlarining ajoyib namunalari, turli o‘lcham-

dagi haykallar topilgan. Oks Aleksandriyasi (Oy Xonim) shahri-

da hokim saroyining hashamatli zalida balandligi 1 metrdan 

1,5 metrgacha bo‘lgan 15 haykal devor bo‘ylab qo‘yilgan. Bosh-

qa inshootda odam bo‘yidan 2-3 marta baland bo‘lgan ulkan 

haykallar ansambli mavjud. Bosh ko‘chaning nihoyasidagi ibo-

datxonada ulkan ma’bud haykali qo‘yilgan. Haykallar marmar 

va loydan ishlangan. 

Qadimgi Afg‘oniston madaniyati mil.avv. II–IV asrlarda o‘z 

taraqqiyotining yuqori cho‘qqisiga chiqdi. Bu madaniyatda 

O‘rta Osiyo o‘troq va ko‘chmanchi etnoslari va Hind madani-

yatining hayotbaxsh sintezi yaqqol ko‘rinadi. Ellin madani-

yati unsurlari ham bu davrda ayrim yodgorliklarda o‘z aksi-

ni topdi. Kushonlar davri yaxlit, ulug‘vor madaniyatining na-

munasi – Tillatepa yodgorligidir. Bu yerda kushon shaharlari 

madaniy hayoti, uy-ro‘zg‘or buyumlari diniy e’tiqod ashyolari 

namunalari da bu davr Afg‘oniston yoki umuman O‘rta Sharq 

madaniyatining mezon-o‘lchamlari o‘z ifodasini topgan. Bu 

---

211

davrda O‘rta sharqning ommaviy shaharlashgan madaniya-

ti barcha ku shon yodgorliklarida o‘z aksini topadi. Kushon-

lar davrida budda madaniyati davlatning barcha hududlarida 

keng tarqaldi. Budda madaniyati haykallar, relyeflar va tasviriy 

san’atda o‘z aksini topdi. Hozirgi Jalolobod yaqinidagi budda 

ibodatxonalari  monastrlari  va  boshqa  yodgorliklari  atroflicha 

tadqiq qilingan. Shimoliy Afg‘onistondagi Puli Xumrida Kushon 

sulolasiga tegishli tosh haykallar mustahkamlangan ibodatx-

onada topilgan. Afg‘onistonning barcha hududlarida topilgan 

Kushon yozuvi yunon-baqtriya, baqtriya yozuvlarining yuzlab 

namunalari qadimgi O‘rta Sharq madaniyatining yuqori dara-

jadagi taraqqiyotidan dalolat beradi.