Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

QADIMGI AFG‘ONISTON 

1.  Hududi,  geografik  o‘rni  va  tabiiy  sharoiti.  2.  Asosiy 

siyosiy voqealar. 3. Ijtimoiy-iqtisodiy hayot. 4. Qadimgi 

Afg‘oniston madaniyati. 

1. Hududi, geografik o‘rni va tabiiy sharoiti. Afg‘oniston 

hududida ilk odamlar bundan 200-100 ming yil oldin yashagani 

G‘azna viloyatidagi dashti Navurda topilgan tosh qurollar dalo-

lat beradi. Shimoli-sharqiy Afg‘onistonda Darran-g‘u darasida 

o‘rta paleolitning mustye bosqichiga tegishli tosh qurollarning 

yoshi mil.avv. 60-35 ming yilliklarni tashkil etadi. Manzilgohda 

xuddi O‘zbekistonda Teshik tosh g‘orida topilgan neandertal 

kabi odam qoldiqlari topildi. 

So‘nggi paleolitga tegishli manzilgohlar Qora Kamar Tosh-

qo‘rg‘onga boradigan Puli Xumri yo‘lidagi g‘orlarda mavjud. 

Qora Kamar darasining mezolit ovchilari qo‘y, jayron, turli 

qushlarni ovlaganlar (mil.avv. 10000-7000 ming yilliklar), bu 

davrga tegishli ikki g‘or va bir ochiq manzilgoh Mozori Sharif 

shahridan pastroqda topilgan. Shimoliy Afg‘onistonning so‘nggi 

mezolit topilmalari bu davr dagi O‘rta Osiyodagi mezolit yodgor-

liklariga o‘xshash. Paleolit yodgorliklari Hindiqush tog‘ etaklari-

dagi Baqtriya tekisligida, Shimoliy Afg‘onistonda joylashgan 

manzilgohlarda tosh qurollar bilan idishlar, yorg‘ichoq va tosh 

motigalar topilgan.

 Akademik N.I. Vavilov Afg‘oniston hududidagi Hirot va Qan-

dahorda ilk dehqonchilik rivojlanishini ko‘rsatadi. Afg‘oniston-

da eng qadimgi dehqonchilik va chorvachilik yodgorliklari mil.

avv. IV–III ming yilliklarga tegishli (Qandahor viloyati). Janu-

biy Afg‘onistonda ilk dehqonchilik madaniyatining rivoji fran-

suz arxeologi J.M. Kasalning arxeologik qazishmalari natijasi-

da ochildi. Mil.avv. III ming yillikning birinchi yarmida O‘rta 

Osiyodan qabilalarning Afg‘onistonning janubi-sharqi tomon 

migratsiyasi kuzatiladi. Bu davrda Qandahor dehqonchilik 

madaniyati metalldan keng foydalanadi. Afg‘onistonning o‘zida 

mavjud bo‘lgan xomashyosidan mis va jez boltalar, xanjar va 

turli taqinchoqlar tayyorlash boshlanadi. Bu davrda ko‘rinishi-

dan mulkiy tabaqalanish kuchaydi. Mingquduq hududi deh-

---

201

qon jamoasining manzilgohi va ilk shahar bo‘lgan. Munguduq 

qo‘rg‘oni mahalliy poytaxt bo‘lgan deb faraz qilinadi. Bu yerda 

katta inshootlar barpo qilinadi. Shunday inshootlardan biri ma-

halliy hokimning qarorgohi bo‘lgan. Bu yerdagi ikkinchi yana 

bir inshoot – ibodatxona qurilgan. Hozirgi Pokiston hududida 

joylashgan qadimgi Xarappa shahri Afg‘onistondan mashhur 

la’l toshini olgan. 

Janubiy Afg‘onistonda Seyiston viloyatida (Gilmen viloya-

ti) ham ilk dehqonchilik rivojlanadi. Mil.avv. II ming yillikda 

Shimolda Mozori sharif hududida bir necha vodiylarda deh-

qonchilik va chorvachilik o‘choqlari paydo bo‘ladi. Avesto-

da Afg‘onistondagi qator tari xiy-madaniy viloyatlar nomlari 

mavjud: Qandahor viloyati «Avesto»da Xaraxvati (yunon tilida 

Araxosiya), Seyiston viloyati «Avesto»da Xaytumanta (hozirgi 

Gilmend). Hirot viloyati «Avesto»da Xaroyva (yunon tilida Ari-

ya), Amudaryoning o‘rta oqimi O‘zbekiston va Tojikistonning 

janubi bilan Baqtriya Avestoda Baxdu (yunon tilida Baqtri-

ana), Murg‘ob va Turkmanistonning janubi-sharqi Marg‘i-

yona Avestoda Mouru (yunon tilida Margiana). Avestoda 

Afg‘oniston, O‘zbekiston, Turkmaniston, Tojikiston hududla-

rini o‘z ichiga olgan Baqtriya davlatini shakllangani to‘g‘risi-

da qimmatli ma’lumotlar mavjud. Avestoning «Mixr yasht» 

qismida (Mitraga bag‘ishlangan qism) bir necha viloyatlar-

ni birlashtirgan davlat tepasida turgan Daxyanat to‘g‘risida 

so‘z boradi. Oriylar mamlakati So‘g‘d, Marg‘iyona, Ariya, Xo-

razm va Afg‘onistonning tog‘li hududlaridagi viloyat tavsifla-

nadi. Zardushtiylik dini asoschisi Zardusht mil.avv. VII asr-

da yashagan. Uning onasi Dugdava (sigir sog‘uvchi), otasi 

Purushaspa (kulrang otlar egasi). Zardusht 30 yoshida yan-

gi ta’limotni targ‘ib qilishni boshlaydi. An’anaviy din kohin-

lari uni ta’qib qilganlari uchun o‘z tug‘ilgan joyidan ketish-

ga majbur bo‘ladi. U hokim Vishtasp saroyida panoh topa-

di. Vishtasp saroyida uning ta’limotiga zodagonlar, hokim-

ning bosh maslahatchisi Jamasp ergashadilar. U 42 yoshida 

necha yutuqqa erishadi. Vishtasp hokimiyatini mustahkam-

lay olmaydi. Uning yaqinlaridan biri uni hokimiyatdan chet-

lashtiradi. Zardusht 77 yoshida tur qabilasi vakili tomonidan 

o‘ldiriladi. Bu Baqtriyada katta davlat tuzish uchun kurash 

borganidan dalolat beradi. Baqtriya davlati hukmdorlari kat-

ta yutuqlarga erishadilar. Avestoda Baqtriya bayroqlari ba-

land ko‘tarilgan ming shaharli mamlakat deb tavsiflanadi. 

---

202