Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

5. Karfagenning siyosiy tuzumi. Karfagenning siyosiy tu-

zumi eng boy savdogar – hunarmand, katta yer egalari bo‘lgan 

Karfagen oilalarining tor guruhi manfaatlarini aks ettiradigan 

oligarxiya edi.Biror-bir zodagon oilaning hokimiyatni bosib oli-

shiga yo‘l qo‘ymaslik uchun kengashlarda qatnashadigan oli-

garxlar doimiy ravishda bir-birlari bilan raqobat qildilar. Kar-

fagenning ichki siyosiy hayoti tarixi hokimiyatni bosib olish 

uchun oliy tabaqa zodagon guruhlari o‘rtasidagi doimiy ku-

rashdan iborat edi. Mil.avv. VI asr o‘rtalarida dastlab lashkar-

boshi Malx Karfagenda o‘z hokimiyatini o‘rnatdi. Keyin esa zo-

dagon Magon oilasi qariyb 50 yil davomida hokimiyat tepasida 

turdi. Karfagen oligarxiyasi mil.avv.V asr o‘rtalaridagina Magon 

oilasining hukmronligini yo‘q qilib, o‘z «respublika» boshqaruvi 

tiziminini o‘rnatdi.

---

183

 Karfagenda mil.avv. V–IV asrlarda birdaniga ikki sufet bir 

vaqtda bir yil muddatga saylanib, ijroiya va sud hokimiyatini 

boshqarganlar. Bu lavozim G‘arbiy O‘rtayer dengizidagi bosh-

qa  finikiya  shaharlarida  ham  mavjud  bo‘lgan.  Sufetlar  zoda-

gonlarning 104 kengashi oldida hisobot berganlar. Odatda, 

sufetlar Karfagenning oqsuyak – zodagon Magonlar, Barkidlar 

oilalaridan chiqqan. Sufet lavozimi beg‘araz bajarilgan. Barcha 

davlat ishlarini 30 lar kengashi va 300 a’zodan iborat oqsoqol-

lar kengashi hal qilgan. Oliy nazorat organi 104 lar kengashi 

bo‘lib, u sudyalik vazifalarini ham bajargan. Karfagenning xalq 

yig‘ini ahyon-ahyonda chaqirilgan. U siyosiy hayotda sezilarli 

ahamiyatga ega emas edi.Faqat oliy magistratlar orasida ke-

lishmovchiliklar chiqqan paytda xalq yig‘ini o‘z hokimiyatini 

namoyon qilib, o‘z takliflarini ham ilgari surgan. Magistratlar 

«oqsuyaklik va boyjik» tamoyili asosida saylangan. Karfagen si-

yosiy hayotida poraxo‘rlik va korrupsiya keng tarqalgan. 

Mil.avv. V asr ikkinchi yarmidan – III asr o‘rtalarigacha Kar-

fagen O‘rtayer dengizi g‘arbidagi eng qudratli davlat bo‘lib,  

uning qudratining asosi yuqori rivojlangan iqtisodiyot, dina-

mik ijtimoiy tuzilish, oligarxiyaning barqaror tizimi edi. Karfa-

genning boy savdogar-hunarmandlari va kema egalari O‘rtayer 

dengizi g‘arbi va Shimoliy Afrikada faol tashqi savdo bilan 

shug‘ullandilar. Ahmoniylar Eroni va Rim bilan bir necha sav-

do shartnomalari tuzildi. Karfagen G‘arbiy O‘rtayer dengizi 

havzasida o‘z mytlaq hukmronligini ta’minlash maqsadida faol 

tashqi siyosat olib bordi. U etrusklar bilan ittifoq bo‘lib, mil.

avv. 535-yil yunonlarning dengiz flotini Alali oroli yonida tor-

mor qildi. Natijada Karfagen G‘arbiy O‘rtayer dengizi savdosida 

to‘la hukm ron bo‘ldi. Lekin mil.avv. 480-yilda yunonlardan Gi-

mera yonida mag‘lubuiyatga ushrab, g‘arbda yunonlarga qar-

shi urush harakatini uzoq vaqt to‘xtatishga majbur boldi. Mil. 

avv. V asr o‘rtalaridan Karfagen Sitsiliyani egallash uchun yuz 

yil davom etgan kurashni boshladi. Mil. avv. III asr boshlarida 

Sirakuzadan tashqari butun Sitsiliya oroli Karfagen tasarrufi-

ga o‘tdi. Ammo mil. avv. III asrning 60-yillariga kelib, Karfagen 

G‘arbiy O‘rtayer dengizi havzasida hukmronlik uchun Rim bi-

lan keskin kurashga kirishdi. Sitsiliya uchun raqobat birinchi 

Rim-Karfagen urushiga (mil. avv. 264–241-yillar) olib keldi. Mil.

avv. III–II asr o‘rtalarida Rim-Karfagen o‘rtasidagi uch urush 

(Puni urushlari) natijasida Karfagen batamom tor-mor qilinib, 

---

184

uning hududi Rim Respublikasining Afrika provinsiyasiga 

aylantirildi (mil.avv. 146- yil).