|
A B D E
21-rasm. Akatsiya soxtaqalqondori (Parthenolecanium corni
Bouche).
A - akatsiya soxtaqalqondorining o ‘simlik tanasida joylashishi,
B — soxtaqalqondorning chumolilar bilan aloqasi 14.04.2019-y.,
D — soxtaqalqondorni binokulyar mikroskop ostida ko ‘rinishi
08.04.2019., E-soxtaqalqondorning tuxumlari (Shaxrixon tumani
27.04.2018-y.).
Shuningdek, bu qalqondomi Bog‘ishamol hududida sada qayrag‘och (Uhnus glabra)ning 2—3-yillik novdalarida hamda Xo‘jaobod tumanida tol daraxtiga tuxum qo‘yib nobud bo‘lgani ku- zatildi (Xo‘jaobod, Oqlaylak, 14.09.2018-y).
Bu qalqondomi ADU botanika bog‘ida behi (Cydonia vulgar- is)da uchratdik. Qishlab chiqqan lichinkalarini rangi dastlab sariq rangda, sekin-asta jigarrang tusga kirib boradi. Lichinkalarning da- raxt tanasidan va yoriqlaridan harakatlana boshlaganiga 2-3 kun bo‘lganligi taxminlandi. Behi o‘simligining ayrim shoxlarida li- chinkalar 7 tadan 13 tagacha bo‘lib, kichik koloniya hosil qilgan.
Mart oyining uchinchi dekadasidagi tadqiqotlarda (26.03.2019-y. ADU Botanika bog‘i) behidagi 102 ta lichinkalardan 62 tasi rivoj- langanligi ma'lum bo'ldi. Lichinkalarning mum bezlaridan tomchi
95
holatda moddalar ajralib qotib ulgurmagan, qalqon ustida yopishqoq holatda ekanligi ma'lum bo‘Idi.
Atirgul qalqondori -Aulacaspis rosac (Bouche). Atirgul qalqon- dori bo'yicha Xonobodda olib borilgan tadqiqotlarda na'matakni butunlay qoplab olganligi, hasharotning yctkazgan zarari hisobiga o‘simlikning ba'zi shoxlari qurib qolganligi kuzatildi. Ayni hasha- rotlar ozuqa o‘simligidayirik koloniyalarni hosil qilgan. Atirgul qal- qondorining qalqoni yumaloq shaklda. Rangi oq, markazdan chet- roqda nuqta ko‘rinishdagi dog‘i bor. Yiriklarining qalqoni bo‘yiga 2,19 mm, eniga 2,14 mm ni tashkil etadi (Xonobod, 12.04.2019-y).
Aprel oyi o‘rtalaridagi kuzatishlarimizda bu qalqondorning tuxumlaridan lichinkalar chiqqanligi aniqlandi.
Qizil bahaybatqurt-Drosicha turkestanica Arch. Qizil gigant qurtcha ba'zan ozuqa o‘simliklari bilan birgalikda tog‘li hududlarda ham uchraydi. U 1967-yili Omonqo‘ton o‘rmon xo‘jaligi (dengiz sathidan 1000 m bal.) va Pskom tizmasidan topilgan. Ayni turning asosiy ozuqa o'simliklari boTib, tol, terak, mevali o‘simliklardan behi va jiyda hisoblanadi. Boshqa mevali o‘simliklarda bu qurtcha kichik koloniyalarni hosil qilib sezilarsiz zarar yctkazadi.
Qizil bahaybat qurt haqidagi adabiyot manbalarini o‘rganar ekanmiz, uni Arxangelskaya (1937), Borxsenius (1950), Yashenko (2007)larning asarlarida ushbu hasharotning tuzilishi haqida va ba'zi biologik materiallar borligini ko‘rdik. Jumladan, Arxangel- skiy bu hasharotni O‘zbckiston, Tojikiston va Turkmanistonning turli viloyat, shaharlarida tarqalganligi va ayrim biologik xususiyat- lari haqida yozadi (3okhpob, 1972).
Qizil bahaybat qurt Farg‘ona vodiysi sharoitida keng tarqalgan boTib, biz buni vodiyning Andijon, Namangan va Farg‘ona vilo- yatlarining turli tumanlaridagi mevali va manzarali o‘simliklarda tarqalganini aniqladik. Ayniqsa, u mevali daraxtlardan behi, shafto- li, o‘rik, jiydada, manzarali o‘simliklardan esa ko‘proq tol, terak,
96
akatsiya, gledichiya kabilarda uchraydi. U ozuqa o‘simligi bilan ha’zan dengiz sathidan 1-1,5 mingmetrbalandlikdagi o‘simliklarda ham uchraydi.
Farg‘ona vodiysining turli ekologik sharoitlarida u yiliga bir avlod berib rivojlanadi. A.D.Arxangclskaya bu qurtning birinchi yoshdagi lichinkalari yoki tuxumlari qishlashini yozadi. Bizning kuzatishlarimizda ham uning birinchi yoshdagi lichinkalari ozuqa o‘simligining po‘stloqlarining orasida ildiz bo‘g‘zilarida qish- lashini, bu davrda lichinkalar oppoq mum pardaga o‘ralganligini ko‘rdik. Laboratoriya sharoitida turli shisha idishlarda saqlanayot- gan lichinkalar uyg‘onib harakatlanayotgani kuzatildi.
Erta bahorda (mart oyining birinchi dekadasi) qishlab chiqqan lichinkalar oziqlanishi kuzatildi. Oziqlanayotgan birinchi yoshdagi lichinkalar aprcl oyining oxiriga borib ikkinchi yoshga o‘tadi. Ik- kinchi yoshga o‘tayotgan lichinkalarning ustki tomoni yupqa oq parda bilan o‘raladi va bu lichinkalar harakati susayadi (22-rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |
