Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

6.2.1. Texnik-taktik tayyorgarlikda strategik rejaning o‘rni
Strategiya — m a'lu m tartibda am alga oshiriladigan va m antiqan 
bir-biriga bog 'liq b o 'lg an bir qanch a m asalalarni o ‘z ichiga oladi. 
Ju m lad an , strategiya m uayyan sport turi b o'y ich a m oddiy orn i! 
yaratish: zam o nav iy sp ort in sh o o tlarin i Ь а ф о qilish, uskuna 
an jo m , sport m oslam alari va sport kiyim lari bilan t a ’m inlash 
m asalalarini o 'z ichiga oladi.
S trategik reja tay y o rg a rlik n in g y o 'n a lish i, m u so b aq alard a 
ishtirok etish tajribasini o 'rgan ish, raqib klubi va jam oasi haqida 
m a ’lu m o tla r y ig'ish ta d b irla ri b ilan b o g 'liq d ir. S p o rtch ilarn i 
tayyorlash strategiyasi borasida jam iyatga, sport m aktabiga yosh, 
iste’dodli bolalarni tanlash va jalb qilish alohida aham iyatga egadir.
Strategik rejada qo'vilgan m aqsadga yuqori sam ara bilan eri- 
shish, aksariyat strategik razvedkaning natijalariga bog'liq bo'ladi.
Strategik razvedka raqib o'yin ch ilarn in g individual jism oniy 
ruhiy, ijtim oiy, tak tik, texn ik xususiyatlarini m ukam m al bilib 
olishga erishish, raqib jam oasining taktik im koniyatlarini, uning 
yutuq va kam chiliklarini, hatto jam o an ing m ashg'ulot o'tk azila- 
digan inshootlari sharoitini, u yerdagi iqlim va texnik om illarni 
bilishni taqozo etadi.
Strategik razvedka nafaqat raqib sportchilar haqida, balki jam o a 
m urabbiylari, uqalovchi shifokorlari va rahbarlari h aq id a keng 
m a ’lum otlarga ega bo'lishi m aqsadga muvofiqdir.
Strategik razvedka qanchalik sam arali va sifatli tashkil qilinsa, 
sh u n ch alik sp o rt n atijalarin i, u m u m an , sport m uvaffaqiyatini 
oidindan yanada aniqroq rejalashtirish m um kin bo'ladi.
0
‘yinchming o‘yin ixtisosligi va jamoa taktik rejasins 
tuzisl. 
V oleybol jam oasi tarkibidagi o 'y in c h ila r m usobaqa dav o m id a 
m aydonda joylashishlariga qarab barcha mavjud o 'yin funksiya- 
larini bajaradilar. Shu bilan bir qatorda, har bir o'yinchi muayyan
101

---

o ‘yin funksiyasiga ixtisoslashgan b o ‘ladi, ya’ni uning o ‘ziga xos 
o'y in «kasbi» b o ‘ladi. M asalan, asosiy zarba beruvchi, bog‘lovchi 
o 'yin ch i (to 'p uzatuvchi) va hokazo.
O 'y inchining o 'y in «kasbi» uning jism oniy, m orfologik, texnik 
va taktik im koniyatlariga qarab yillar davom ida shakllanib, borgan 
sari ixtisoslasha boradi.
Zam onaviy voleybolda o'y in ch i o 'zin in g tanlangan (ixtisos­
lashgan) o 'y in «kasbi»ni yuqori saviyada m ahorat bilan ijro etish 
bilan birga, o 'zg a o 'y in funksiyalarini ham m arom iga yetkazib 
bajarishi taqozo etiladi. D em ak, yuqori m alakali sp o rtch ilam i 
tayyorlashga q aratilg an k o 'p yillik o 'q u v -tre n iro v k a m a sh g 'u - 
lotlarida o'rgatish va takom illashtirilgan o 'y in funksiyasi asosida 
am alga oshiriladi.
Jam o a tarkibini yaratish-jam lash ham m azkur m asala bilan 
ch am b arc h as b o g 'liq d ir. Z am o n av iy voleybolda ja m o a tarkibi 
aksariyat 4—2 yoki — 1 tizim i asosida tuziladi.
U 4 ta h u ju m c h i, 2 ta b o g 'lo v c h i ~ t o 'p u z a tu v c h i 
o 'y in ch ila rd an iborat b o 'lad i. M azkur o 'y in c h ila r quyidagicha 
joylashishadi: 4—1, 3—6, 2—5.
4 —1 — asosiy hujum chilar, (2 tem pii h u ju m chilar); .3—6 — 
yordam chi hujum chilar, (1 tem pli hujum chilar); 2—5 — bog'lovchi 
o'yinchilar. Agar ja m o a tarkibi 5—1 tizim i asosida tuzilgan bo'lsa, 
unda 5 ta hujum chi va 1 ta bog'lovchi o'y in ch i m aydonda faoliyat 
ko'rsatishad i.