Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

6.3. Xorijiy tajribaga asoslangan texnik-taktik
tayyorgarlik mashqlari
6.3.1. To'p kiritish mashqlari
V oleybolda to ‘p kiritish nafaqat o ‘yinda tashabbusni qo 'lg a 
oiish uslubi, balki dastlabki hujum quroli sifatida qabul qilingan. 
Jam oa to ‘p kiritishni g'alabaga erishish uchun q o ‘llaydi. T ren er 
o 'z ko'rsatm asi bilan to 'p kiritilishini m urakkablashtirishi m u m ­
kin. Bosim bilan to 'p kiritish uning riatijasiga salbiy ta ’sir ko'rsatishi 
m um kin. Kuchii to ‘p kiritish hujum qiym atini oshiradi, lekin 
to 'p n in g o'tish i kam sam arali bo'lishi ehtim oldan xoli emas.
Ushbu m uam rno to 'p kirituvchiga v ariantlar doirasini kengay- 
tirishga d a ’vat etadi. S huning uchun h am to 'p kiritish yuksak 
bosim o'tkazish quroli sifatida barcha jam o ala r faoliyatida m uhim
aham iyat kasb etadi.
O 'yinchi to 'p kiritayotganda qanday tahlidga yo'l qo'yadi?
♦ 
«Biz. 3 - n o m e r li o ‘y in c h ila r g a — a g a r se n b irin c h i 1o‘p
kiritish da aksirsang, senga butun m a vsu m d a v o m id a «aksirib
ol», d e b h a z il qilam iz».
Bu javob partiyadagi hisobning borishi va raqibga qarshilik 
ko'rsatish im koniyatiga bog'liqdir.
T o lp kiritishda 3 qadam li fazalarga e ’tib or berish kerak, to 'p n i 
oldinga tashlash, m o lja lg a olish va zarba berish. H ar bir faza va 
h ar b ir qadam texnikasi aniq bajarilishi zarur.
T o 'p kiritish ko'nikm asiga nafaqat o'rgatish zarur, balki kiritil- 
gan to 'p uchun ja m o a oldida m ag'rurlanishga erishish lozim . Bu 
b o rad a individual yutuq va ja m o a y u tu g 'i a ’lo tu rtk i b o 'lad i.
104

---

Binobarin, foydali natija keltiradigan to ‘p kiritishga o'rgatish kerak. 
T o 'p kirituvchi o'zig a ishonishi, vaziyatni tahlil qilishi va shunga 
qarab aniq qarorga kelishi darkor.
Raqib qanday chora ko'rayapti — buni bilish o 'z harakatidagi 
x ato larn i his qilishga y ord am beradi. R aqib to 'p uzatu v ch isi 
harakat qildim i? U n ech a m arta urinish qildi— 4 m arta, 2 m arta,
1 m arta yoki no!?
Bu to 'p kiritish natijasini aniqlashga im kon yaratadi A variant 
to 'p kiritishni o 'y in d a, taym autda, tanaffusdan keyin yoki o'yin 
boshlanishida qo'llash m um kin. M azkur kitobda shu varintli to 'p
kiritish m ashqlari ko'rsatilgan.
K iritilayotgan to 'p n i shaxsan kuzatish va raqib unga qanday 
yondashayotganini his qilish, to 'p kiritish huquqi qanday olindi, 
o 'y in ch ilar qaysi ta rtib d a joylashgan va xatolarni bilish b archa 
o 'y in ch ilar uchun ham foydalidir.
A B C m etodi shug'ullanishni endi boshlaganlar uchun faoliyat 
olib boradi.
T o 'p kiritish AB va CA ga ajratiladi — birinchisi jam o ag a 
zaru r bo'lgand a davom ettiriladi. Bu m aydonchada 95% ni tashki. 
etadi. В — yaxshi to 'p kiritish — bu to 'p kiritishning A turiga 
nisbatan ta ’qibliroqdir, С turiga qaraganda kam ta ’qibli hisoblanadi. 
U shbu bobda aksariyat m ashqiar o'y in ch ilam in g aniq zonalarda 
joylashishilarini e ’tiborga oladi. O datda, m aydoncha 6 ta zonaga 
ajratiladi. Bu zo nalard a joylashish ho latlar (pozitsiyalar) — deb 
nom lanadi. C hu no nch i 1 zo na — bu qarshilik ko'rsatuvchi o'yinchi 
hududi (j°yi)-
Agar Siz m ashg'ulot vaqtida to 'p kiritish zonasiga o'yinchs- 
lardan birini chaqirishni rejalashtirgan bo'lsangiz, ishoning, ularni 
c h a q iris h q o n iq ish hissin i u y g 'o ta d i. O 'y in v a q tid a b u n d a y
c h a q iris h la r q ulaylik tu g 'd ira d i va o 'y in c h ila r d a saro sim ag a 
tushishning oldini oladi.
T ren er o 'y in chi xato qilishni istam ayotganligini tan olsa — bu 
norizo b o'lgan o 'y in ch ilam i hayratga soladi. O 'y inch ilar trenei 
to m o n id an qo'llab-quvvatlash qoidasini tushunishi lozim . Bosh- 
qach a qilib aytganda, to 'p kiritishda xatoga yo'l qo'yish, ayniqsa 
yakunlovchi to 'p kiritishda bunday m u am m o tushinish muhir?:
105

---

aham iyatga egadir. A na shunday hola to ‘yinchilarda ishonch hissini 
uyg‘otadi.
T o ‘p k iritish n i m a sh q la n tirish d a quyidagi b a n d la rn i esda 
tuting:
• to ‘p kiritish m ashqlarini qoMlashda m usobaqa m etodidan 
foydalaning — bu o ‘yinchilar motivatsiyasini kuchaytiradi;
• m ashqlarni bajarishda belgilangan qoidaga am al qilishga 
o ‘yinchilar diqqat bilan qarashga o ‘rgating;
• har bir to ‘p kiritish oldidan o ‘yinchilar aniq m aqsadga ega 
b o ‘lishi zarur. Bu — A, В yoki С vaziyatlarda? 3-zonaga 
kiritish k e ra k m i, uzun (m a y d o n o rtig a )m i, qisqa ( to ‘r 
oldiga)m i? — degan savollarga javob berishi kerak;
• siz, tren e r to ‘p kiritish m ashqlariga boshqa b archa m ashq­
iar kabi d iq q a t-e ’tib o r bering;
• to ’p kiritishning uzviy ketm a-ketligi m uhim ligini alohida 
ko‘rsatib o ‘ting.