Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

7.3. Jismoniy tayyorgarlikning vositalari va uslublari
Jism oniy tayyorgarlik b o ‘yicha q o ‘yilgan vazifalarni yechishda 
turli vositalar: tayyorgarlik m ashqlari, harakatli va sport o yin lan , 
o ‘quv o ‘yirilari va m usobaqalardan foydalanish m um kin. Shug‘ul- 
lanuvchilarning individual xususiyatlariga m ashqlam ing m oslab 
q o ‘llanilishi asosiy shartlardan biri boMib hisoblanadi.
S h u g ‘ullanu vchilar uch u n beriladigan jism o n iy m ashqlarga 
quyidagilarni kiritish m um kin:
a) 
ta n a, q o ‘l, oyoq m ushaklarining rivojlanishiga ta ’sir etuvchi 
kuch va tezkorlik-kuch m ashqlari;
159

---

b) chidam lilik sifatining rivojlanishiga ta ’sir etuvchi (tezkorlik- 
chidam lilik, tezkorlik-kuch chidam liligi) m ashqlar;
c) harakatlanish tezkorligiga t a ’sir etuvchi m ashqlar;
d) chaqqonlik sifatiga ta ’sir etuvchi m ashqlar;
e) egiluvchanlik sifatiga ta ’sir etuvchi mashqlar.
Bu m ashqlardan foydalanish texnik va taktik usullarni bajarish 
sifatiga to ‘g ‘rid a n -to ‘g,'ri ta ’sir etadi.
Jismoniy tayyorgarlikda qo‘l)aniladigan uslublar. 
S h u g ‘ul- 
lanuvchilar uchun zaru r b o ‘lgan jism oniy sifatlarni tarbiyalashda 
quyidagi uslublardan foydalaniladi:
1. Bazaviy chid am lilik n i tarbiyalash uch u n b ir tekis uzoq 
m uddatli yugurish.
2. Maxsus chidam lilikni tarbiyalashda o ‘zgaruvchan xarakter- 
dagi ishlarni bajarish.
3. Takroriy mashq usuli. Bu usul tezkorlik, kuch va chaqqonlik 
sifatlarini rivojlantirishda qoMlanilib, bunda dam olish oraiiqlari 
organizm ning to ‘liq tiklanishiga im koniyat yaratishi zarur.
4. Oraliq uslub. Bu uslub, asosan, tezkorlik va kuch chidam - 
korligini tarbiyalashda q o llan ilad i. Bunda ish va dam olish q a t’iy 
ravishda tartiblashtiriladi. D am olish oralig‘i, odatda, katta boMmaydi.
5. A lm ashinuvchi m ashq usuliari. Bu usulning m uhim tom oni 
m ashqning borishiga qarab ta ’siri bir m aqsadga qaratilgan holda 
o ‘zgarishidir. Bunga turli hollarda turlicha y o ‘l bilan nagruzka 
(harakat tezligi, ish hajm i, m uddati va hokazo)ning ayrim k o ‘rsat- 
kichlarini t o ‘g lri o ‘zlashtirish (harakat usulini navbatlashtirish, 
shuningdek, dam olish oraiiqlari va faoliyatning tashqi sharoitlarini 
o ‘zgartirish) y o li bilan erishiladi. Bunda organizm ning funksional 
im koniyatlariga odatdagidek boMmagan, y a ’ni to bo ra kattaroq 
ta la b la r q o ‘y ilad i va bu b ila n u la rn in g riv o jla n ish i u c h u n
im koniyatlar yaratiladi. Shu bilan birga, harakat shakli va sharoitini 
yangilab tu rish tufayli o ‘zlash tirilg an m a lak alarn in g d in a m ik
stereotipiga o ‘zgartirishlar kiritiladi.
S h u g ‘u lla n u v ch ilard a jism o n iy sifatlarni tarbiyalash u ch u n
berilayotgan m ashqlar ularning yoshlik xususiyatlariga va jism oniy 
sifatlarning qulay yoshlik davrlariga qarab tanlanishi va rivojlan- 
tirilishi ju d a m uhim hisoblanadi.
160

---