Умурзоқов Ў. П., Тошбоев А. Ж., Тошбоев А. А. Фермер хўжалиги

9.2. Фермер хўжалигида маҳсулот тайёрлаш тизимини ривожлантириш

Аграр тармоқда фермер хўжаликларининг миқдори ва ишлаб чиқаришдаги улушлари ортиб бормоқда. Айниқса, истеъмол бозорини картошка, сабзавот ва турли хил мевалар билан таъминлашда унинг ҳиссаси жуда каттадир.
Фермер хўжаликларининг шаклланиши ва фаолияти кўрсатиш соҳасида маҳсулот тайёрлаш тизмини ҳам тубдан янгиланишига тўғри келмоқда.
Чунки қишлоқ хўжалигида маҳсулот етиштириш билан бир қаторда уни тайёрлаш, сақлаш, қодоқлаш ва истеъмолчиларга талоқатсиз етказиб бериш муҳим аҳамиятга эгадир. Айниқса, тез бузиладиган ва транспортда ташиши ноқулай бўлган маҳсулотларнинг қишлоқ хўжалигида етиштирилиши маҳсулот бозорига хизмат кўрсатиш тизимида рақобат муҳитини яратмоқда. Республикамизда етиштирилаётган мева-сабзавотларнинг бир қисми истеъмолчиларга етиб бормаяпти.
Республика мева-сабзавотчилигида юзага келган ноқулай шароитни бартараф этиш, соҳанинг барча инфратузилма тармоқлари ва маҳсулот бозорини ривожлантириш имконини яратмоқда.
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг тайёрлов ва сотуви қуйидаги каналлар орқали амалга оширилади:

1. 
   Ишлаб чиқарувчилар – Давлат – Истеъмолчилар;
   
2. 
   Ишлаб чиқарувчилар – Деҳқон бозори – Истеъмолчилар ёки ишлаб чиқарувчилар – Истеъмолчилар;
   
3. 
   Ишлаб чииқарувчилар – Хусусий (кичик) олиб сотарлар – Деҳқон бозори – Истеъмолчилар;
   
4. 
   Ишлаб чиқарувчилар – “Ўзбекбирлашув”, “Ўзбексавдо” ташкилотлари – Чакана савдо – Истеъмолчилар;
   
5. 
   Ишлаб чиқарувчилар – Воситачилар – Товар хом ашё биржалари – Улгуржи (хусусий) тайёрлов ташкилотлари – Чакана савдо – Истеъмолчилар;
   
6. 
   Ишлаб чиқарувчилар – Қайта ишлаш корхоналари – Улгуржи савдо корхлоналари – Чакана савдо – Истеъмолчилар;
   
7. 
   Ишлаб чиқарувчилар – Қайта ишлаш корхонлари – Чакана савдо – Истеъмолчилар;
   

Пахта хом ашёси, дон, тамаки асосан биринчи канал орқали тайёрланади. Иккинчи канал орқали қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сотилади.
Ҳозирги кунда қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ўз вақтида истеъмолчига етказиб беришда камчиликлар бўлмоқда. Харид баҳолари ҳам ортиб бормоқда. Чунки 2000-2005 йилларда мева-сабзавот ва картошка сақлаш омборларида маҳсулот заҳира қилинмаган. Унинг асосий сабабларидан, мева-сабзавот, картошка сақлайдиган омборларни яроқсиз таъмирга муҳтож бўлиб қолган.
Хўжаликлардан картошка, мева ва сабзавотни сотиб олиш учун тайёрлов корхонларида етарли маблағларнинг йўқлиги, маҳсулотларни сақлаш учун электр энергия харажатлари юқори бўлганлиги учун мева-сабзавот сақлаш омборларида тадбиркорларга фойдаланиш учун ижарага берилган.
Хусусийлаштирилган омборларни эса тадбиркорлар қарзларини тўлаш учун сотган. Омборларда қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сақлаш учун тара ва контейнерларнинг етарли бўлмаганлиги ҳам сабаб бўлмоқда.
Умуман қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг тайёрлов тизимининг паст суръатлар билан риводжланаётганлигинг асосий сабабларидан бири тайёрлов корхонларида пул маблағларининг озлиги ва тара ва хизматлар ҳамда энегоресурсларнинг нархининг ошаётганлиги ва соҳада инвестиция оқимининг пасайганлигидир.