Umumiy psixologiya” fanidan Mavzu: “Tafakkur va intellektual testlar” kurs ishi bajardi

Intellektual testlar yaratish va o’tkazish prinsiplari

Intellektual testlar yaratish va o'tkazish prinsiplari, testning obyektivligini, ishonchlilik darajasini, normativlikni va maqsadlarni ta'minlashga qaratiladi. Quyidagi prinsiplar intellektual testlar yaratish va o'tkazishda amalga oshiriladi:
Validatsiya: Test yaratishda validatsiya jarayoni muhim ahamiyatga ega. Validatsiya, testning maqsadiga va o'lcham sifatiga mos kelishini, istiqomatni va baho to'plamlarini aniqlashni o'z ichiga oladi. Validatsiya jarayonida testning maqsadi, savollarining to'g'ri moslashuvi, baho sistemasi va natijalarining maqsadga mos kelishini tekshirish uchun ilmiy tadqiqotlar va ma'lumotlar bazasidan foydalaniladi.
Normativlik: Intellektual testlar normativ ma'lumotlar bazasi asosida tuziladi. Bu, test natijalarini biror normativ guruh bilan soliqqa mos kelishini ta'minlashga yordam beradi. Normativ ma'lumotlar bazasi, shu jumladan ko'plab testdan o'tkazgan odamlarning baho to'plamlarini o'z ichiga oladi. Testnatijalar normativlik asosida taqqoslanadi va boshqalar bilan soliqqa mos kelish uchun mukofot olishga imkon beradi.
Reliabilitet: Testning reliabiliteti, testning o'z ichidagi qayta-baho qilinuvchanlik darajasini ta'minlayadi. Reliabilitet test natijalarining to'g'ri va barqaror bo'lishini ta'minlash uchun zarurdir. Ushbu prinsip testning bir necha marta topshirilgan holatlar bo'yicha to'g'rimi hisoblanishini bildiradi. Testning boshqalar tomonidan qayta amalga oshirilishi o'quvchilar yoki boshqa testdan o'tkazuvchilar tomonidan o'zgartirilmaslikka ishonchli va aniqlikni ta'minlaydi.
Obyektivlik: Intellektual testlar obyektiv bo'lishi kerak. Obyektivlik prinsipi testni bajaruvchilar va natija baholash o'tkazuvchilari tomonidan bajarilgan o'zaro ta'sirning minimal darajasiga ega bo'lishini ta'minlaydi. Obyektiv test natijalari to'g'ri va adolatli bo'lishini, subjektiv tasovvurlardan uzoq bo'lishini ta'minlash uchun testning tuzilishi, savollarining shakli va qator tartiblanishi katta ahamiyatga ega.
Tarixiylik: Intellektual testlar yaratishda tarixiylik muhim ahamiyatga ega. Tarixiy testlar o'rganilgan, amalga oshirilgan va validatsiya qilinganligi hisoblanadi. Tarixiylik testning normativ ma'lumotlar bazasini, ishonchlilik darajasini va validatsiya natijalarini ta'minlaydi. Tarixiy testlar asosida yangi testlar tuzilishida tarixiy testlardan olingan ma'lumotlar va qo'llanmalar foydalaniladi.
Intellektual testlar yaratish va o'tkazish prinsiplari testning amaldagi qobiliyat, obyektivlik, normativlik, reliabilitet va tarixiylik asoslarini ta'minlashda muhimdir. Bu prinsiplar testning sifat va qobiliyatini aniqlashda ishonchli va ishonchsiz holatlar orasidagi farqni baholashga imkon beradi.
Ehtiyotkorlik: Testlarni yaratish va o'tkazish jarayonida ehtiyotkorlik muhimdir. Testlar muayyan qoidalar va standartlar asosida tuzilishi kerak, bu esa savollarni aniqlash, javob variantlarini belgilash, baho to'plamlarini baholash va natijalarni tahlil qilishda muhimdir. Ehtiyotkorlik prinsipi test natijalarining ishonchli va soliqqa mos keluvchi bo'lishini ta'minlayadi.
Tayyorlash va to'plash jarayoni: Testlarni yaratishda tayyorlash va to'plash jarayoni jiddiy muhim ahamiyatga ega. Bu jarayon testni qo'llashga mo'ljallangan fuqarolarga testni to'g'ri tushuntirish, talab qilish va javoblash jarayonini tayyorlashni o'z ichiga oladi. Tayyorlash va to'plash jarayonida testning ishonchli va soliqqa mos keluvchi tuzilishi, ko'rsatuvlari va ko'rsatuvchi materiallarining qo'llanilishi katta ahamiyatga ega.
Adolat va nomzodlarni farq qilish: Testlarni yaratishda adolat va nomzodlarni farq qilish prinsipi ham muhimdir. Bu prinsip testga qatnashish uchun nomzodlar orasida qonuniy, jinsiy, etnik va boshqa farqlarni himoya qilishni ta'minlaydi. Testlarni tayyorlash va javoblarini baholash jarayonida nomzodlarga xususiy haqiqiylik va farqlarni qadrlash imkonini beradi.
Foydalanuvchilar bilan tashkilotlash: Testlarni yaratishda foydalanuvchilar bilan tashkilotlash prinsipi ham muhimdir. Testlarni tashkil etish va o'tkazish jarayonida psixologlar, mutaxassislar va tajribali tahlilchilar katta ahamiyatga ega bo'ladi. Foydalanuvchilar bilan tashkilotlash, testlarning maqsad va talablarga javob berishini, natijalarini aniq tahlil qilishni va testning efektivligini ta'minlashni ta'minlaydi.
Yangilanish va rivojlanish: Testlarni yaratish va o'tkazish prinsiplari yangilanish va rivojlanishga ham asoslangan. Testlar davomida yangilanish, test tuzilishi, savol va javob variantlarining rivojlanishi, normativ ma'lumotlar bazasining kengayishi va testning maqsad va talablarga mos kelishi katta ahamiyatga ega bo'ladi. Yangilanish va rivojlanish prinsiplari testning istiqomat va ishonchlilik darajasini oshirishga yordam beradi.
Intellektual testlar yaratish va o'tkazish prinsiplari testning sifatini, to'g'rimi va ishonchlilik darajasini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Ushbu prinsiplar testning obyektivligini, ishonchlilik darajasini, nomzodlarni farq qilishni, foydalanuvchilar bilan tashkilotlashni va yangilanishni ta'minlaydi.
Intellektual testlar yaratish va o’tkazishprinsiplari quyidagicha:
Intellektual testlar psixik xususiyatlarni o’lchash uchun ishlatiladigan psixologik testlarning bir turi hisoblanadi. Ular aql, qobiliyat, shaxsiyat, psixopatologiya, neropsikologiya, rivojlanish va qiziqishlarni baholashga yordam beradi1.
Intellektual testlar yaratishda turli nazariy asoslardan foydalaniladi. Masalan, Terstoun modeli intellektning ikki turi (umumiy va maxsus) bo’lganini, Gilford modeli intellektning 150 ta xususiyatdan iborat bo’lganini, Ayzenk modeli intellektning uchta o’lchov (aqliy tezlik, aqliy daraja va aqliy kenglik) bo’lganini taqdim etadi.
Intellektual testlar yaratishda turli metodlardan foydalaniladi. Masalan, psixometrik metod intellektning statistik o’lchovlarini ishlatadi, ob’ektiv metod intellektning kuzatiladigan harakatlari yoki natijalarini ishlatadi, sub’ektiv metod intellektning sub’ektning o’ziga xos tushunchalarini yoki his-tuyg’ularini ishlatadi, proektiv metod intellektning sub’ektning boshqalarga nisbatan munosabatlarini yoki qarashlarini ishlatadi.
Intellektual testlar o’tkazishda turli shakllardan foydalaniladi. Masalan, maksimal ijro testi sub’ektning potentsial qobiliyatini o’lchaydi, odatda bajarilish testi sub’ektning odatiy faoliyatini o’lchaydi3. Shuningdek, intellektual testlar baholanganlar soniga (shaxsiy yoki jamoa), tarkibiga (bilim, ko’nikma, malaka), tuzilish darajasi (oddiy yoki murakkab), ixtiyoriylik darajasi (aniq yoki ochiq), maskalash darajasi (aniq yoki yashirin) va ob’ektivlik darajasi (ob’ektiv yoki sub’ektiv) qarab ajratilishi mumkin.
Intellektual testlarni ishlatish uchun quyidagi tavsiyalar beriladi:
Testni maqsadga mos tanlash kerak. Testning mazmuni, vazifalari va mezonlari bilimni baholash uchun kerakli bo’lishi lozim.Testni sinovdan oldin sinab ko’rishingiz kerak. Testning savollari va javob variantlari aniq va tushunarli bo’lishi lozim.Testni parcha davomiyligi va baholash mezonlariga rioya qiling. Testni parcha davomiyligiga moslashuvchan va baholash mezonlari adolatli bo’lishi lozim.
Matnning tushunarli va aniqligi: Test savollarining va javob variantlarining matnining tushunarli va aniqligi muhimdir. Savollar o'qilishi, tushuntirilishi va tushunishini o'rganishga yordam berishi kerak. Matnning tushunarli va aniqligi test ishonchlilik va to'g'rilik darajasini oshiradi.
Javob variantlarining boshqa faktorlarga ta'sirini minimalizatsiya qilish: Javob variantlarining boshqa faktorlarga ta'siri minimal bo'lishi muhimdir. Boshqa faktorlardan ta'sir ko'rsatadigan variantlarning belgilanishi kerak. Bunda o'qish bilan bog'liq faktorlar, bilingan yoki umumiy bilimga bog'liq faktorlar kengayishi mumkin.
Adolat va diskriminatsiya: Testlarni yaratish va o'tkazishda adolatga amal qilish va diskriminatsiyani oldini olish muhimdir. Adolat prinsipi testning nomzodlarni barobar tarzda qo'llashini ta'minlayadi, boshqalarni talab qilmasdan farq qilish imkonini beradi. Diskriminatsiya esa testning nomzodlar orasidagi farqlarni aniqlash uchun yo'l qo'ymaydi, faqat testning maqsad va ma'lumotlarni aniqlashda ishlatiladi.
Eksperiment va normativlik: Intellektual testlarni yaratishda eksperiment va normativlik prinsiplari ham muhim ahamiyatga ega. Eksperiment prinsipi testning etkazilish jarayonida tahlilchilar va o'rganuvchilar tomonidan ilmiy tadqiqotlar olib borishni ta'minlaydi. Normativlik esa test natijalarini bir normativ guruhga moslashtirish, soliqqa mos kelish va taqqoslash imkonini beradi.
Etik va huquqiy normalar: Testlarni yaratish va o'tkazish jarayonida etik va huquqiy normalar muhimdir. Testlar o'tkazish jarayonida test ishonchliligini, nomzodlarni ta'limdan o'zgartirmaslikni, konfidensiallikni va huquqiy tartibga rioya qilishni ta'minlash kerak. Etik va huquqiy normalar testlarni o'tkazishda foydalanuvchilarning huquqlarini himoya qilish uchun muhimdir.
Intellektual testlarni yaratish va o'tkazish prinsiplari testning matnning tushunarli va aniqligini, javob variantlarining minimal ta'sirini, adolat va diskriminatsiyani, eksperiment va normativlikni, etik va huquqiy normalarni o'z ichiga oladi. Bu prinsiplar testning maqsad va ma'lumotlarga mos kelishini, nomzodlar orasidagi farqlarni aniqlashni, testning ishonchlilik va to'g'rilik darajasini ta'minlashga yordam beradi.
Davom etishning davomi bilan, intellektual testlar yaratish va o'tkazish prinsiplari haqida boshqa muhim nuktalar:
Testning talabalarning ixtiyoriyligini ta'minlash: Testlarni yaratishda talabalarning ixtiyoriylik va obro'li qatnashishini ta'minlash muhimdir. Talabalar testlarda o'z fikrlarini ifoda qilish, o'z ishonch va bilim darajalarini namoyish etish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak.
Tuzilishning bozor rivojlanishiga mos kelishi: Testlarni yaratish va o'tkazish prinsiplari, tuzilishning bozor rivojlanishiga ham mos kelishi kerak. Bu, testlarning qulay va ishonchli bo'lishini, ko'p tomonlama qo'llanishini, online platformalar orqali o'tkazishini o'z ichiga oladi.
Normativlikning yagona maqsadi: Testlarni yaratishda normativlik prinsipi, test natijalarini bir normativ guruhga moslashtirishni ta'minlashni maqsad qiladi. Bu normativ guruh natijalari asosida testdan o'tkazilgan natijalar baholash, taqqoslash va talab qilishda foydalaniladi.
Yoritish, qo'llanish va natijalar tafsilotlari: Testlarni yaratish va o'tkazishda yoritish, qo'llanish va natijalar tafsilotlari muhimdir. Testni qanday ishlatish kerakligini tushuntiruvchi yoritishlar, qo'llanish jarayonini tushuntiruvchi ko'rsatuvlar va natijalar tafsiloti foydalanuvchilar uchun ko'rsatuvchi materiallar hisoblanadi.
Validatsiya va to'liqlik: Testlarni yaratish va o'tkazishda validatsiya va to'liqlik prinsiplari muhimdir. Testlarni validatsiya qilish, ularning maqsadga mos kelishi, ishonch va soliqqa mos keluvchi bo'lishini tekshirishga imkon beradi. Testning to'liqlik prinsipi esa testning to'g'rilik, o'qish va baholash jarayonida to'liq va aniq bo'lishini ta'minlaydi.
Intellektual testlarni yaratish va o'tkazish prinsiplari testning ixtiyoriylikni ta'minlash, tuzilishning bozor rivojlanishiga mos kelish, normativlik, yoritish, qo'llanish va natijalar tafsilotlari, validatsiya va to'liqlik asoslarini o'z ichiga oladi. Bu prinsiplar testlarning obyektivligini, maqsadga mos kelishini, ishonchlilik va ishonch darajasini ta'minlashga yordam beradi.
Davom etishning davomi bilan, intellektual testlar yaratish va o'tkazish prinsiplari haqida boshqa muhim nuqtalar:
Bepul va haqiqiylik: Testlarni yaratish va o'tkazishda bepul va haqiqiylik prinsiplari muhimdir. Testlarga qatnashish uchun to'lovni minimalga tushirish, testning haqiqiy va ishonchli natijalarini ta'minlash, foydalanuvchilarga adolatli va haqiqiy muomala qilish kerak.
Tarqatish va adaptatsiya: Testlarni yaratish va o'tkazishda tarqatish va adaptatsiya prinsiplari katta ahamiyatga ega. Testlarni qatnashuvchilar tomonidan rivojlanishi, talab qilish darajasiga mos kelishi uchun tarqatish va adaptatsiya imkoniyatini ta'minlash kerak.
Noma'lumiylikni minimalizatsiya qilish: Testlarni yaratishda noma'lumiylikni minimalizatsiya qilish muhimdir. Savollar va javob variantlari o'qilishi va tushuntirishida noma'lumiylikni eng kamga tushirish kerak. Bu, test natijalarining ishonch va soliqqa mos keluvchiligini oshirishga yordam beradi.
Testning doimo rivojlanishi: Intellektual testlar doimo rivojlanishga muhtoj bo'ladi. Testlarni yaratish va o'tkazish prinsiplari testning doimo yangilanishini, yangi tadqiqot va tajribalar bilan yangilashini ta'minlayadi.
Tahlil va baholashning obyektivligi: Testlarni yaratish va o'tkazishda tahlil va baholashning obyektivligi muhimdir. Testlarni baholash jarayonida obyektivlikni ta'minlash, tahlilchilar va baholashchilarning qoida va standartlarga amal qilishini talab qiladi.


XULOSA
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, biz intellekt so‘zini talaffuz qilishimiz bilan uni testlar orqali o‘lchashni ko‘z oldimizga keltiramiz. Lekin mana shu teslar qanchalik haqiqatga yaqin. Biz ularga qay darajada ishonishimiz mukin. Bu ko‘rinishdagi testlarning savollari barcha qatlam vakillarining turmush sharitini hisobga olmaganligini kuzatishimiz mumkin.
Hattoki, Alfred Bine¹⁵ ham o‘zi kashf etkan intellekt testlarini tahlili ustida ishlash kerakligini aytib o‘tgan. Sababi, bu teslarning natijasi haqiqatdan uzoq bo‘lishini aniqlagan. Bundan tashqari bunday testlar intellektning faqat bir tomonini tadqiq etishga qaratilgan. Emotsional va amaliy intelekti yuqori rivojlangan shaxslarning natijalari bu testlarda yaxshi natija ko‘rsatmayotganligi kuzatishgan. Baribir, hozirgi kunda IQ koeffitsenti o‘z ahamiyatini zararcha ham yo‘qotmagan.
Tafakkur atrofdagi olamni bilish qurolidir va inson amaliy faoliyatini vujudga
kelishi uchun shartdir. Biron narsa to‘g‘risida tafakkur qilish jarayonida fikr paydo
bo‘ladi, bu fikrlar insonning ongida hukm va tushunchalar shakl ini oladi.
Tafakkurning bilish faoliyatidagi roli avvalo bizning idroklarimiz va
fikrlarimizning voqelikka qanchalik muvofiq bo‘lishini, to‘lar haqiqat yoki xato,
chinmi yoki yolg‘on ekanligini belgilashda o‘z ifodasini topadi. Bunday tafakkur
qilish eng oddiy amaliy voqelikda namoyon bo‘ladi. Voqelikning sezgilardagi va
idrokdagi in’ikosning o‘zi chinakam bilim bo‘ladi. Masalan: biz quyoshning har
kuni sharqdan chiqib, g‘arbga botayotganini hammamiz ko‘ramiz (idrok qilamiz).
Biz yerni qimirlamay turganini, asrlar davomida qilgan fikriy faoliyati
natijasidagina uzoq davom qilgan kuzatishlar o‘tkazish va matematika yo‘li bilan
tadqiqotlar qilish natijasidagina haqiqatda quyosh yer atrofida aylanmasdan, bal ki
yer o‘z o‘qi atrofi va quyosh atrofida aylanayotganligini aniqladik. 
Tafakkur va intellektual testlar mavzusida kurs ishi, talabalar uchun tafakkur qobiliyatlarini rivojlantirish va intellektual rivojlanishlarini oshirishga yordam beradi. Kurs o'z ichiga tafakkur va intellektual testlar tuzilishi, o'tkazishi va baholashining asosiy prinsiplarini o'rganishni maqsad qiladi.
Bu kurs orqali talabalar, tafakkur jarayonlarini tahlil qilish, savollar va muammolar ustida muhokama qilish, lojik va tahliliy qobiliyatlarini rivojlantirish, rivojlangan testlar yaratish va o'qitish jarayonlarini tashkil etishga o'rgangan bo'ladi. Ushbu kurs talabalarni o'z fikrlarini tushunish, savollar va muammolar ustida ijtimoiy va ma'naviy tafakkur qilishga, yuqori darajada tahlil qilish va muhokama qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga intiladi.
Kurs o'rganish usullari guruh ishlari, praktikalar, diskussiyalar, sinovlar va mashqlar orqali amalga oshiriladi. Bu usullar talabalarni ko'p tomonlama hamkorlik qilish, o'z fikrlarini bayon etish va fikr bildirishni o'rganishga imkon beradi.
Kurs o'zining maqsadiga erishish uchun talabalar tomonidan testlarga tayyorlanishi va testlarning natijalarini tahlil qilishi talab qilinadi. Bu talabalarga testlarni tuzish, baholashning obyektivligi, tahlil qilish usullari va test natijalarini to'g'ri o'qishni o'rganish imkonini beradi.
Tafakkur va intellektual testlar mavzusidagi kurs ishi talabalarga tafakkur qobiliyatlarini rivojlantirish va intellektual rivojlanishlarini oshirishga yordam beradi, ularga tafakkur va intellektual testlar tuzilishi, o'tkazishi va baholashning asosiy prinsiplarini o'rganish imkonini beradi. ntellektual testlar esa, insonning ma'lum bir mavzuga oid bilim va tushunchalarini sinovdan o'tkazish uchun mo'ljallangan. Bu testlar orqali insonlar o'zlarining intellektual darajasini, tushunish, muammo yechish, mantiqiy va mantiqiy-matematik qobiliyatlarini, analitik fikrlash, til bilimi va boshqa intellektual bo'yicha ko'nikmalarini o'rganishlari mumkin.
Tafakkur va intellektual testlar, o'rganish, o'ylash va muammo yechishning o'zaro bog'liqligini o'z ichiga oladi. Tafakkur jarayoni, insonning intellektual testlar va boshqa sinovlar orqali o'z bilim va qobiliyatlarini namoyish etishga imkoniyat yaratadi. Intellektual testlar esa tafakkur va tushunchalarini sinovdan o'tkazish, bu qobiliyatlarini o'zlashtirish va rivojlantirishga yordam beradi.