Umumiy fizika kursidan masalalar to’plami

m
boʻlgan kichik jism tinch turgan silliq sharning ustida sirpanadi 
(rasmga qarang). Jism shar sirtiga qanday 
N
kuch bilan ta’sir qiladi? 
291-masalaga.
292-masalaga.
295-masalaga.
293.
Qanday 
H
balandlikda jism shardan ajraladi (292-masalaga qarang)? 
294.
Jism shar sirtidan ajralgan nuqtasidan qanday masofada yerga tushadi (292-
masalaga qarang)? 
295.
Kichik jism 
R
radiusli “oʻlik sirtmoq” qa ulangan qiya tekislikda ishqala-
nishsiz sirpanmoqda (rasmga qarang). Jism oʻlik sirtmoqdan ajralmasligi 
uchun qanday eng kichik 
H
balandlikdan tushishi kerak? 
296.
Uzunligi 
l
va balandligi 
h
boʻlgan qiya tekislikda halqa sirpanmasdan 
dumalab tushmoqda. Pastgi nuqtada halqaning tezligi qanday boʻladi? 
297.
Galiley qiya tekislikda sharchani dumalatib, erkin tushish tezlanishini 
aniqladi. Bunda u sharchaning tezlanishi a=gsinα (α – qiyalik burchagi) 
boʻladi degan xato xulosaga keladi. Aslida shar kichikroq tezlanish bilan 
dumalaydi. Natijada Galiley 
g
erkin tushish tezlanishining kichikroq 
qiymatini oldi. Galiley qiya tekislikda halqani dumalatganida, erkin tushish 
tezlanishining qanday qiymatini olardi? 
298.
Kichik jism R radiusli “oʻlik sirtmoq” qa ulangan qiya tekislikda ishqala-
nishsiz sirpanmoqda. Jismning boshlangʻich balandligi H=5R. Jism “oʻlik 
sirtmoq” ning eng yuqori nuqtasida unga qanday kuch bilan ta’sir qiladi? 
Agar sirpanuvchi jism oʻrnida yupqa halqacha sirpanmasdan dumalasa, javob 
qanday boʻladi? 
299.
Uchlariga m
1
va m
2
(m
1
>m
2
) massali sharchalar oʻrnatilgan 
l
uzunlikdagi 
yengil sterjen markazidan oʻtgan gorizontal oʻq atrofida aylanishi mumkin 
(rasmga qarang). Sterjen gorizontal holatga keltirildi va qoʻyib yuborildi. 
Qoʻyib yuborilgan momentda sterjen oʻqqa qanday kuch bilan ta’sir qiladi? 
Muvozanat vaziyatidan oʻtayotgandachi? 
300.
Massasi 
m
va uzunligi 
L
boʻlgan arqon kichik blok orqali oʻtkazildi va 
muvozanatlandi. Kichik turtki tufayli blok aylana boshladi. Blokning bir 

---

48 
tomonidagi arqon qismining uzunligi 
x>L/2
boʻlgan paytda arqonning 
v
tezligini aniqlang. Bu paytda arqon blokka qanday 
F
kuch bilan ta’sir etadi? 
Blokda ishqalanish yoʻq. 
299-masalaga.
302-masalaga.
301.
Uzunligi 
L
va massasi 
m
boʻlgan silliq ip stolda stol chetiga perpendikulyar 
holda yotibdi. Ip stol chetidan boshlangʻich tezliksiz sirpanib tusha boshladi. 
Ipning yarmi stol ustidan tushgan paytda ipning 
v
tezligi va 
a
tezlanishini 
aniqlang. Shuningdek, bu paytda ipning stol chetidagi nuqtasidagi 
T
taranglik 
kuchini aniqlang. 
302.
Chana A nuqtadan boshlab ishqalanishsiz sirpanadi (rasmga qarang). Qiyalik 
tekis oʻzgarib boradi, ya’ni togʻning egrilik radiusi har yerda 
h
balandlikdan 
kattaroq hisoblanadi. Ishqalanish koeffitsiyenti μ=0,2. Havoning qarshiligini 
hisobga olmang. Chananing toʻxtash nuqtasini aniqlashning grafik usulini 
koʻrsating. 
303.
Chana qiyalikning A nuqtasidan boshlab ishqalanishsiz sirpanadi (rasmga 
qarang). Chana trayektoriyasining egrilik radiusi hamma joyda h balandlikdan 
katta. Havoning qarshiligini hisobga olmaslik mumkin. Ishqalanish koeffit-
siyentining qanday qiymatida chana togʻdan oʻta oladi? 
304.
Agar idishdagi suyuqlik sathi idish tubiga nisbatan 
h
boʻlsa, idish tubidan 
ochilgan kichik teshikdan suyuqlik qanday tezlik bilan otilib chiqadi? 
Suyuqlikdagi ishqalanishni hisobga olmang. 
303-masalaga.
310-masalaga.

---

49 
305.
Suyuqlik solingan idishning shakli qanday boʻlganda, uning tubidan ochilgan 
kichik teshikdan suyuqlik oqib tushishi bilan idishdagi suyuqlik sathi doimiy 
tezlik bilan pasayadi? 
306.
Agar sportchilar musobaqasi Oy sirtida joylashgan zalda oʻtkazilsa, 
balandlikka sakrash boʻyicha rekord qanday oʻzgaradi? Oyda ogʻirlik kuchi 
olti marta kichik. 
307.
Zichligi Yer zichligi bilan bir xil boʻlgan kichik sayyorada odam sakrab, 
undan uchib keta olishi uchun sayyora oʻlchami qanday boʻlishi kerakligini 
baholang. 
308.
m
massali qurbaqa 
M
massali va 
L
uzunlikdagi doskaning bir uchida oʻtiribdi. 
Doska hovuz sirtida suzib yuribdi. Qurbaqa gorizontga nisbatan 
α
burchak 
ostida sakrab, doskaning ikkinchi uchiga tushdi. Qurbaqaning Yerga nisbatan 
v
0
boshlangʻich tezligini aniqlang. 
309.
Ingichka bir jinsli yogʻoch tayoqchaning yuqori uchi sharnirli mahkamlangan. 
Pastgi uchi suvga botib turibdi. Agar suvli idish sekin koʻtarilsa, tayoq-
chaning vertikal holati endi turgʻun muvozanatga mos kelmaydi. Nima 
uchun? Undan keyingi koʻtarilishlarda tayoqcha ogʻadi, lekin suvga botgan 
qismining uzunligi oʻzgarmay qolishini isbotlang. Agar suvga uning ¼ qismi 
botgan boʻlsa, tayoqchaning zichligini aniqlang. 
310.
Juda uzun ipning uchlariga m massali ikkita bir xil yuk osildi. Ip bir-biridan 
2l
masofada turgan kichik qoʻzgʻalmas bloklar orqali oʻtkazildi. Ipning 
oʻrtasiga 
2m
massali jism osildi (rasmga qarang). Yetarlicha koʻp vaqt 
oʻtgandan keyin yuklarning tezliklarini aniqlang. Ip va bloklarning massasini, 
shuningdek ishqalanishni hisobga olmaslik mumkin. 
311.
Yengil sterjen polda vertikal holatda turibdi. Uning yuqori uchiga ogʻir shar 
mahkamlandi. Sterjen boshlangʻich tezliksiz yiqila boshladi. Bunda uning 
pastgi uchi siljimadi. Sterjen vertikaldan qanday α
max
burchakka ogʻganida, 
uning pastgi uchi polga bosim berishdan toʻxtaydi? Ishqalanish koeffit-
siyentining qanday qiymatida bu boʻlishi mumkin? Shar sterjen turgan 
nuqtadan qanday masofada polga tushadi? 
312.
O
oʻq suv sathida gorizontal holda oʻrnatildi. Kvadrat kesimli bir jinsli brusok 
oʻzining simmetriya oʻqi bilan mos tushadigan 
O
oʻq atrofida ishqalanishsiz 
aylanishi mumkin (rasmga qarang). Brusok qanday holatni egallaydi? 
313.
m
massali disk gorizontal silliq sirtda yotibdi. Disk gardishidagi A nuqtaga 
OA radiusga perpendikulyar F kuch qoʻyildi (rasmga qarang). Shu momentda 
disk markazining 
a
tezlanishi qanday boʻladi? 
314.
Gorizontal oʻqi atrofida tez aylanuvchi silindr gorizontal tekislikka uriladi va 
undan yuqoriga vertikal yoʻnalishda qaytadi. Silindr va tekislik elastik 
moddadan yasalgan. Silindr qanday yoʻnalishda aylangan? Silindr va tekislik 

---

50 
orasidagi ishqalanish koeffitsiyenti nimaga teng? Agar silindr qarama-qarshi 
yoʻnalishda aylanganda, qanday yoʻnalishda tekislikdan qaytadi? 
315.
Atmosferada tormozlanishi tufayli sun’iy yoʻldosh orbitasining balandligi 
kamayadi. Bunda uning tezligi qanday oʻzgaradi? Bu energiyaning saqlanish 
qonuniga muvofiq keladimi? 
316.
Yuqori uchi mahkamlangan simga yuk osildi va turtkisiz qoʻyib yuborildi. 
Yuk ta’siri ostida sim uzayadi. Sim (ΔW
1
) va yuk (ΔW
2
) ning potensial 
energiyalari oʻzgarishlarini taqqoslang. Olingan natija energiyaning saqlanish 
qonuniga qanday muvofiq keladi? 
317.
Massalari 
m
1
va 
m
2
boʻlgan ikki jism prujina bilan ulangan boʻlib, ular rasmda 
koʻrsatilgandek turibdi. Yuqoridagi jismni qanday kuch bilan bosib qoʻyib 
yuborilsa, pastdagi jism stol sirtidan uziladi?
312-masalaga.
313-masalaga.
317-masalaga.

---

51