41
247.
Togʻda qanday balandlikda mayatnikli soat har soatda 5
sekundga ortda
qoladi? Yer radiusi 6400 km.
248.
Oldingi masalada, bu balandlikda mayatnikli soat aniq vaqtni koʻrsatishi
uchun, mayatnigining uzunligini qanday qismga qisqartirish kerak?
249.
Poyezdning tezligi qanday boʻlganda, vagondagi
l=1 m
uzunlikdagi mayatnik
oʻzgacha kuchli tabranadi? Relslar uzunligi
L=25 m
.
246-masalaga.
253-masalaga.
250.
Uzunligi
l
boʻlgan matematik mayatnikning
T
tebranish davrini aniqlang, agar
u: a) tezlanishi
a
ga teng va yuqoriga yoʻnalgan liftda; b) tezlanishi
a
ga teng
(
a
) va pastga yoʻnalgan liftda; c) gorizontal
a
tezlanish bilan
harakatlanuvchi poyezdda; d) qiyalik burchagi α boʻlgan qiya tekislikda
ishqalanishsiz tushayotgan aravachada joylashgan? Yuqoridagi hollarda
turgan prujinali mayatnikning tebranish davrini aniqlang.
251.
Osmonoʻpar binoning yuqori qavatida turgan liftda ipga osilgan sharcha
tebranmoqda. Ip lift devoriga qoqilgan mixga bogʻlangan. Liftning troslari
uzildi va u pastga tusha boshladi. Liftning tushish davomida sharchaning
liftga nisbatan harakatini tavsiflang. Havoning qarshilik kuchi tezlik ortishi
bilan tez sur’atda ortadi deb hisoblang.
252.
Prujinaga osilgan yuk uni
Δl=16 cm
ga choʻzadi. Yukning shu prujinadagi
tebranishlari davri qanday?
253.
Rasmda keltirilgan sistemalarning tebranish davrlarini aniqlang. Prujina-
larning bikrlik koeffitsiyentlari
k
1
va
k
2
, yuk massasi
m
. Ishqalanish yoʻq.
254.
Ikki tez aylanuvchi valiklar ustiga
m
massali doska gorizontal qoʻyildi
(rasmga qarang). Valik oʻqlari orasidagi masofa
L
, doska va valiklar orasidagi
ishqalanish koeffitsiyenti μ ga teng. Doska qanday harakatlanadi? Agar ikkala
valik ham aylanish yoʻnalishlarini oʻzgartirsa, javob qanday oʻzgaradi?
255.
Ikkita m
1
va m
2
massali jismlar prujina orqali bogʻlangan. Prujinaning bikrlik
koeffitsiyenti
k
. Agar jismlar bir toʻgʻri chiziq boʻylab tebranayotgan boʻlsa,
tebranish davri nimaga teng?
42
256.
Ikki
m
1
=100 g
va
m
2
=300 g
massali jismlar bikrligi
k=50 N/m
prujina orqali
bogʻlangan holda silliq stolda yotibdi. Jismlardan biri devorga tegib turibdi.
Jismlar
l
0
=6 cm
uzunlikdagi ip bilan bogʻlandi. Bunda prujina
Δl=2 cm
qisildi. Ip uzilgandan keyingi jismlarning harakatini tavsiflang. Prujina
massasini hisobga olmang.
257.
Baron Myunxauzen masalasi.
Men Shimoliy qutbga sayohatim davomida bir
kuni yuzasi S=5 m
2
boʻlgan yassi muz parchasi ustiga tushib qoldim.
Xursandchilikdan sakrab ketdim va muz parchasi men bilan tebrana boshladi,
bunda u sekundiga bir marta tebranardi. Men tinchlanib, oʻz massamni (m=80
kg)
bilgan holda, muz parchasi yetarlicha qalin ekanligini aniqladim. Uning
qalinligi qanday?
258.
Rasmda tebranuvchi sistemaning (prujinaga bogʻlangan matematik mayatnik)
muvozanat vaziyati koʻrsatilgan. Sistemaning kichik tebranishlari davrini
aniqlang. Agar prujinaning oʻrniga huddi shunday uzunlikdagi va bikrlikdagi
elastik rezina qoʻyilsa, javob qanday oʻzgaradi?
259.
Agar yengil sterjenning oʻrtasiga bikrligi
k
boʻlgan prujina gorizontal holda
oʻrnatilsa, sterjenga mahkamlangan yukning kichik tebranishlari chastotasi
qanday oʻzgaradi (rasmga qarang)? Muvozanat holatida sterjen vertikal holda
turadi.
254-masalaga.
258-masalaga.
259-masalaga.
260.
Uzunliklari
l
boʻlgan ikkita
matematik mayatnik bikrligi
k
boʻlgan vaznsiz
prujina bilan tutashtirildi. Sistemaning muvozanat holati rasmda koʻrsatilgan.
Mayatniklar rasm tekisligida bir xil burchakka ogʻdirildi va qoʻyib yuborildi.
Agar: a) mayatniklar bir tomonga ogʻdirilgan boʻlsa (bir xil fazada tebranish);
b) mayatniklar qarama-qarshi tomonga ogʻdirilgan boʻlsa (qarama-qarshi
fazada tebranish), tutashtirilgan mayatniklarning kichik tebranishlari davrini
aniqlang.
261.
Baron Myunxauzen masalasi
. Nihoyat men muzda aniq Shimoliy qutbga
yetdim, u yerda Yerning oʻqi chiqib turgan chuqur quduqqa duch keldim.
Oʻqdan ushlab pastga tez sirpanib tusha boshladim: oʻq juda silliq edi. Quduq
43
tubsiz boʻlib, tez ora men Janubiy qutbdan oyoqlarim bilan teskari holda
chiqdim! Antarktidaning daxshatli sovugʻi meni
bunday qutblar aro ajoyib
sayohat vaqtini, shuningdek Yer markazidan oʻtishdagi tezligimni hisoblashga
xalal bermadi. Yerni bir jinsli shar deb hisoblab va havoning qarshiligini
hisobga olmay, Siz ham aniqlab koʻring.
262.
Uzunligi
l=80 cm
boʻlgan chana gorizontal qorda sirpanib, asfaltga qisman
chiqib toʻxtadi. Agar qorda ishqalanish yoʻq, asfaltda ishqalanish koeffit-
siyenti
μ=0,4
ga teng boʻlsa, chananing toʻxtash vaqtini aniqlang. Chananing
massasi uning uzunligi boʻyicha tekis taqsimlangan.
263.
Doimiy kesimli U – simon idishdagi suyuqlikning tebranish davrini aniqlang.
Suyuqlikning ustunining umumiy uzunligi
2H
ga teng.
264.
Rasmda koʻrsatilgan mayatnikning kichik tebranishlari davrini aniqlang.
Sterjenning massasini hisobga olmang.
265.
Uchlariga yuklar mahkamlangan vaznsiz sterjen gorizontal
O
oʻq
atrofida
aylanishi mumkin (rasmga qarang). Uning kichik tebranishlari davrini
aniqlang.
260-masalaga.
264-masalaga.
265-masalaga.
268-masalaga.
266.
Ustida kichik jism yotgan gorizontal
taglik
T=0,5 s
davr bilan gorizontal
garmonik tebranmoqda. Jism va taglik orasidagi ishqalanish koeffitsiyenti
μ=0,1
. Tebranish amplitudasining qanday qiymatida jism taglik ustida siljiy
boshlaydi?
44
267.
Gorizontal taglik
A=5 mm
amplituda bilan vertikal garmonik tebranmoqda.
Tebranish chastotasining qanday qiymatida taglik ustida yotgan jism undan
ajralmaydi?
268.
Bikrligi
k
boʻlgan prujinada juda yengil idish tinch osilib turibdi (rasmga
qarang). Idishga
h
balandlikdan
m
massali plastilin sharcha boshlangʻich
tezliksiz tushadi. Hosil boʻladigan tebranishning amplitudasini aniqlang.
Do'stlaringiz bilan baham: 
