Umumiy fizika kursidan masalalar to’plami

ELEKTROMAGNIT TEBRANISHLAR VA TOʻLQINLAR. 
OʻZGARUVCHAN TOK 
Elektromagnit tebranishlar va toʻlqinlar 
718.
Har birining sigʻimi 
C=10 nF
dan boʻlgan ikkita bir xil kondensatordan iborat 
batareya oʻzgarmas kuchlanish manbaidan zaryadlangan boʻlib, induktivligi 
L=8,0 mkH
boʻlgan gʻaltakka ulandi. Agar batareyadagi kondensatorlar: a) 
ketma-ket; b) parallel ulangan boʻlsa, konturda hosil boʻluvchi elektromagnit 
tebranishlar davri va chastotasi aniqlansin. 
719.
Agar tok manbaining maksimal kuchlanishi 
U
m
=200 V
boʻlsa, konturdagi 
maksimal tok kuchini aniqlang (718-masalaga qarang). 
720.
Tebranish konturida (719-masalaga qarang): a) batareya gʻaltakka ulangandan 
t
1
=0,31 mks
vaqtdan keyingi; b) kondensatordagi kuchlanish 
u=100 V
boʻlgan paytdagi tok kuchini aniqlang. Kondensatorlar parallel ulangan. 
721.
Yanada qisqaroq toʻlqinlarni qabul qilish uchun qabullagichning tebranish 
konturidagi kondensator qoplamalarini yaqinlashtirish kerakmi yoki 
uzoqlashtirish? Oʻzgaruvchan sigʻimli kondensator qoplamalari yuzasini 
orttirish kerakmi yoki kamaytirish? 

---

112 
722.
Radioqabullagichning 
tebranish 
konturidagi 
oʻzgaruvchan 
sigʻimli 
kondensatorning sigʻimi 
C
1
dan 
C
2
>C
1
gacha oʻzgarishi mumkin. 
Qabullagichni mumkin qadar keng hamda uzluksiz diapazonli toʻlqin 
uzunliklarga sozlash uchun 
N
ta gʻaltaklar induktivligi qanday komplektda 
boʻlishi kerak? Agar bu diapazonning eng quyi chegarasi 
λ
min
boʻlsa, yuqori 
chegarasi qanday? 
723.
Oʻzgaruvchan sigʻimli kondensator oʻz sigʻimini 
C
1
=56 pF
dan 
C
2
=670 pF
gacha oʻzgarishi mumkin. Radioqabullagichni toʻlqin uzunligi 
λ
1
=40 m
dan 
λ
2
=2600 m
gacha boʻlgan diapazonda ishlovchi har qanday radiostansiyaga 
sozlash uchun qabullagichning tebranish konturi nechta gʻaltakka ega boʻlishi 
kerak? 
724.
Chastotasi 
ν=500 Hz
boʻlgan tovush tebranishining bir davri davomida 
λ=300 
m
toʻlqin uzunlikdagi elektromagnit tebranishdan nechta kuzatiladi? 
725.
Radioqabullagichning tebranish konturi 
ν=6 MHz
chastotaga sozlangan. Uni 
λ=150 m
toʻlqin uzunlikka sozlash uchun konturdagi kondensator sigʻimini 
qanday oʻzgartirish kerak? 
726.
Tebranish konturi oʻzgarmas sigʻimli kondensator va oʻzagi olinadigan 
gʻaltakdan iborat. Oʻzaklardan biri ferritdan, boshqasi misdan yasalgan. Agar 
gʻaltak ichidan ferrit oʻzak chiqarib olinsa, konturning xususiy tebranishlar 
chastotasi qanday oʻzgaradi? Mis oʻzak chiqarilsachi? 
727.
ν=50 Hz
sanoat chastotasidagi oʻzgaruvchan tok elektr uzatish liniyasi 
l=600 
km
uzunlikka ega. Liniya boshi va oxirida kuchlanishning faza boʻyicha 
siljishini aniqlang. Sim orqali signalning tarqalish tezligi yorugʻlikning 
vakuumdagi tezligiga teng. 
728.
Kema radiolokatorining antennasi dengiz sathidan 
h=25 m
balandlikda 
joylashgan. Radiolokator qutqaruv chambarini qanday 
s
max
maksimal 
masofadan aniqlay oladi? Bunda impulslar qanday 
n
chastota bilan chiqadi? 
729.
Radiolokator 
λ=5,0 cm
uzunlikdagi toʻlqinda ishlaydi va 
τ=1,5 mks
davomiylikdagi impulslarni chiqaradi. Har bir impulsda nechta tebranish 
mavjud? Radiolokatorning nishonni aniqlay olish 
s
min
minimal masofasi 
qanday? 
730.
Nima uchun kosmik kema bilan radioaloqa qilishda masofani uch marta 
orttirish uchun uzatgich quvvatini 9 marta orttirishga toʻgʻri keladi? 
Radiolokatsiyada uzoqlikni uch marta orttirish uchun uzatkich quvvatini 
necha marta orttirish kerak? Ikkala holda ham radiotoʻlqin nurlantirgichni 
nuqtaviy deb hisoblash mumkin. Radiotoʻlqin tarqalishida energiyaning 
yutilishini hisobga olmang. 

---

113 
731-masalaga. 
732-masalaga. 
731.
Televizor antennasi (rasmda C nuqta) telemarkazdan (A nuqta) nurlanayotgan 
toʻlqinni hamda temir tomdan (B nuqta) qaytgan toʻlqinni qabul qilmoqda 
(rasmga qarang). Natijada ekrandagi tasvir “ikkilanmoqda”. Tasvir bir-biriga 
nisbatan qancha siljiydi? Televizor ekranining kengligi 
l=50 cm
; kadrlar 
ekranda 
n=25 s
-1
chastota bilan almashadi, tasvir 
N=625
qatorga teriladi. 
732.
C
1
sigʻimli kondensator 
U
1
kuchlanishgacha zaryadlangan, 
C
2
sigʻimli 
kondensator esa zaryadlanmagan (rasmga qarang). Kalit ulangandan keyin 
induktivligi 
L
boʻlgan gʻaltakdagi tok kuchining maksimal qiymati qanday 
boʻladi? Kondensatorlar va gʻaltakni ideal deb hisoblang. 
733.
Ikki bir xil kondensatorlardan biri 
U
0
kuchlanishgacha zaryadlangan, 
ikkinchisi – zaryadsiz (rasmga qarang). Kalit ulangandan keyin 
kondensatorlarda qanday kuchlanish qaror topadi? Bu natija energiyaning 
saqlanish qonuni bilan qanday mos tushadi? Ulovchi simlar oʻta oʻtkazgich 
boʻlgan holni ham koʻring. 
734.
Rasmdagi zanjirda 
C
1
=C
2
=C.
Kalit ulanishidan oldin birinchi kondensator 
kuchlanishi 
U
1
, ikkinchi kondensator esa zaryadlanmagan edi. Kalit 
ulangandan keyin 
L
induktivlikli gʻaltakdagi tok kuchining maksimal 
qiymatini aniqlang. Gʻaltakning qarshiligini hisobga olmang. 
733-masalaga. 
734-masalaga.