Jahon sivilizatsiyasi, fan va texnikasi, san’at va adabiyot,
moddiy va m a’naviy madaniyatini yaratishning (ichki ruhiy)
imkoniyati hisoblanmish talant progressning harakatlantiruvchi
omilidir. Insoniyatning ijtimoiy-tarixiy taraqqiyot bosqichlarida
ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarning yetishmasligi tufayli ko‘pchilik
talant sohiblari o ‘z imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish imko-
niyatlaridan mahrum bo‘ladilar. Talantlarning tug‘ilishi ijtimoiy
shart-sharoitlarga bog‘liq bo‘lganligi bois, mustaqil mamlakati-
mizda talantli yoshlarga nisbatan yuksak ehtiyoj sezilmoqda,
bu narsa yaqqol ko‘rinib turibdiki, shunday mezonga loyiq
shaxslar mavjud va ular kelajagi buyuk davlatimiz poydevori
hisoblanadilar.
Talant qobiliyatlar yig‘indisi yoki ularning
majmuasidan
iborat bo‘lishiga qaramay, alohida olingan yakka qobiliyatni,
hatto u taraqqiyotning yuksak bosqichiga erishgan, yorqin
ifodalansa ham, u bilan tenglashtirish mumkin emas ekan.
Bu omilga asos bo‘lib, XX asrning 20—30-yillarida moskvalik
psixologlar tomonidan olib borilgan fenomenal, g‘oyat o‘tkir,
noyob (nodir) xotiraga ega bo‘lgan insonlarni tekshirish natija-
lari hisoblanadi. Ma’lumki, shaxsning yaratuvchanlik faoliyatida
aqlning epchilligi,
boy fantaziya, kuchli iroda, barqaror
xarakter, turg‘un qiziqishlar,
sermahsul bilish jarayonlari,
motivatsiya, yuksak his-tuyg‘ular va boshqa psixologik sifatlar
ustuvor ahamiyat kasb etadi. Psixologik ma’lumotlarni umum-
lashtirilgan holda ikki fikrni alohida ta’kidlab o ‘tish talant
tuzilishini yengilroq tushunish imkoniyatini yaratadi:
• talant — bu shaxs psixik xislatlarining shunday murakkab
birikmasidirki, uni:
a) alohida, yagona maxsus qobiliyat bilan;
b) xotiraning yuksak mahsuldorligi orqali;
d) hatto noyob (kamyob, nodir) sifat tariqasida o‘lchab bo‘l-
maydi;
• shaxsda u yoki bu qobiliyatning mavjud emasligi hamda
yetarli darajada taraqqiy etmaganligi talantning murakkab
tarkibiga kiruvchi boshqa qobiliyatlarning jadal takomillashuvi
orqali ularning o‘rnini bosib yuborishi (kompensatsiya qilishi)
mumkin.
106
Tibbiy psixologiyaning bu mavzusiga juda katta e’tibor
berilishi kerak, chunki fanning mavzusi va maqsadi ham shu
shaxsni o ‘rganishdan iborat. Shaxs bilan kasallik o ‘rtasidagi
o ‘zaro munosabatga kasallikning qanday aloqadorligi bor?
Bu muammo tadqiqotchilarni ko‘pdan buyon qiziqtirib keladi.
Ko‘pchilik mashhur terapevtlar kasallik va shaxs muammosiga,
xususan, kasallikning shaxsga ta’siri
muammosini tinmay
o ‘rganishgan.
Har bir kasallik inson hayotida voqea hisoblanadi. U be
morning jismoniy holatiga ta’sir qilib qolmasdan, balki uning
ruhiy holatiga, oilada, jamiyatda, ishda tutgan mavqeyiga va
um uman butun hayotiga ta’sir qiladi.
Kasallik ham kishining ruhiy qiyofasini o‘zgartiradi, biroq
u kishini mehnat qobiliyatidan mahrum qilganda, odatdagi
hayot tarzini o‘zgartirganda, yangi hissiyotlar paydo qilganda,
jismonan azob chekkanda va yurak xastaligi xavf solganda,
ayniqsa, kuchli reaksiya paydo bo‘ladi.
Odamning psixikasiga
og‘riq, ayniqsa, u hayotda tahdid soladigan xastaliklarda juda
og‘ir ta’sir qiladi. Bemorlar muolajalar, qattiq tovushlar, kuchli
yorug‘ nur ta’siridan, og‘rib turgan a’zolarda qo‘pol xatti-
harakatlar qilinganda qattiq iztirob chekadilar, ular og‘riq
kuchaygan a’zoga qattiq tegishdan paydo bo‘lgan og‘riqni,
ayniqsa, og‘ir o‘tkazadilar. Bunda bemorlar ko‘pincha og‘riq
qo‘zg‘atuvchilarga ro‘yirost affektiv reaksiyalar bilan javob
beradilar.
Xastalik ko‘pincha
kishining xulqini, uning qiyofasini,
yurish-turishini, nutqi va mimikasini o‘zgartiradi. Insonning
diqqat-e’tiborini uning ichki dunyosiga qaratib,
unga shu
vaqtga qadar nom a’lum bo‘lgan sezgilarni, tasavvur va emo-
tsiyalarni paydo qiladi. Masalan, yurak patologiyasida ba’zan
og‘riq sindromidan ancha oldin bemorlar vahimaga tushishadi.
Loqaydlik holati, tevarak-atrofdagi narsalarga befarq bo‘-
lib qolish endokrin tizimining ba’zi kasalliklari uchun xarak-
terlidir. G ‘azablanish, jizzakilik jigar kasalliklarida paydo
bo‘ladi. Sil xastaligi bo‘lgan bemorlarda ba’zan ularning og‘ir
ahvoliga mutlaqo to ‘g‘ri kelmaydigan sababsiz kayfichog‘lik
ko‘p uchraydi.
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
