Umum va tib psix p65

96

---

X arakter
— (yunon. 
charaktir
— belgi, nishon, xislat) 
ijtimoiy muhit ta’sirida tarkib topib, shaxsning atrofdagi voqe- 
likka va o ‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatida ifodalanadigan, 
muayyan sharoitda tipik xulq-atvor usullarini belgilab bera­
digan barqaror individual psixik xususiyatlar yig‘indisidir. 
Xarakter tug‘ma, o‘zgarmaydigan xususiyat emas. U kishining 
hayot sharoitlariga bog‘liq holda tarkib topib, o ‘zgaruvchan 
va tarbiyalanuvchandir. Maxsus sharoitda ta’lim-tarbiya ta’sirida 
salbiy xarakter xususiyatlarini bartaraf qilish, ijobiy xarakter 
xususiyat (xislat)larini shakllantirish mumkin.
Psixologiya fanida xarakterni tahlil qilishning o‘ziga xos tizimi 
mavjudki, bu psixologik tuzilishning qonuniyatlari, tipolo- 
giyasi va rivojlanishini ifoda etadi. Shu bois, psixologiyada 
xarakterni psixologik tadqiq etish xarakterologiyaning asosiy 
predmeti hisoblanadi. Mazkur tushunchaning etimologiyasiga 
e’tibor qaratadigan bo‘lsak, xarakterologiya yunon. 
charac-
terology
so‘zidan olingan bo‘lib, 
character
— xislat, belgi, 
alomat, nishon, xususiyat, 
logos
— fan, ta’limot m a’nolarini 
anglatadi. Demak, xarakterologiya — xarakter va uning 
mohiyati, strukturasi, tarkib topishi va rivojlanishi haqidagi 
ta’limotdir.
Xarakter va xarakterologiya muammosi o ‘zining chuqur 
ildiziga ega. Chunki xarakterologik xususiyatlarning tahlili bizni 
so‘zsiz shaxs namoyon bo‘lishining o‘ziga xos tomon (tip)larini 
inobatga olishga undaydi. Aksariyat psixologlar shaxs namoyon 
bo‘lishining o‘ziga xos tomon (tip)larini «xarakteristika» yoki 
«xislat» («cherta») tushunchalari tarzida qo‘llab kelmoqdalar.
Har bir shaxsga beriladigan psixologik xarakteristika (tavsif- 
noma) — m a’lum bir kishining aqliy, axloqiy, irodaviy sifat- 
lari, qiziqishi, dunyoqarashi, e’tiqodi, shuningdek, indi­
vidual xarakterologik xususiyatlari — xarakter, temperament, 
qobiliyat va iste’dodlarini obyektiv ravishda tasvirlab yozilgan 
shaxsiy hujjatdir.
Diffferensial psixologiyaning tarixiy asosi ham xarakterologiya 
timsolida aks etadi. Xarakter o ‘zida ijtimoiy-psixologik, 
shaxslilik jarayoniga psixobiologik va umumpsixologik qonu-