Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

1. Quyashtıń orayın iyelep turıwshı element onıń dúzilislik sxemasınıń 
kópshiligin quray ma, yamasa az muǵdarın quray ma?
2. Tiykarǵı energiya Quyashtıń qaysı bóliminen uzatıladı?
3. «Gúrishli bókpen» atmosferanıń qaysı qatlamı?
4. Quyashtaǵı protuberanslardı qalay kóriwge boladı?
Quyash tajın Quyash tutılıwı waqtında kóriwge boladı. Quyash penen Jer 
ortasına Ay kelip qalǵanda Quyash tutıladı. Aydıń jónelisi Quyashtıń jónelisin tosadı. Ay 
Jerge saya saladı. Tajdıń forması Quyashtıń belsendiligine baylanıslı: geyde taj tozǵıǵan 
shashqa uqsaydı, geyde ápsanalardaǵı sulıw qustıń qanatlarına uqsap kórinedi.
5. 
Penen
 sózi qaysı kómekshi sóz xızmetinde kelgen?
6. Quyash, Jer, Ay sózleri ne ushın bas hárip penen berilgen?
Juldızlar qanday dúnyaǵa kelgen? Juldızlardıń ómiri milliardlap jıllar dawam 
etedi. Olar gaz hám shańnıń kosmoslıq toplamlarında – aymaqlarında payda boladı. 
Aymaqlardaǵı elementlerdiń bir bólimi tıǵızlanıp sıǵılǵan bulttı payda etedi. Tartısıw 
kúshi tásirinde bult kishireyip baradı, onıń tıǵızlıǵı bolsa sol dárejede asıp ketedi, 
partlap keteyin deydi. Bunday bulttı astronomlar protojuldız – áyyemgi juldız dep 
ataydı. Yadro reakciyası baslanıp biziń Quyashqa uqsaǵan jańa juldız payda boladı. 
7. Bul abzac feyildiń qaysı máhálinde bayanlanǵan?
(Balalar astronomiyası)
2-tapsırma
Bir kúni bulardıń úyine sıylı miyman keldi. Úyiniń ishi menen «aǵayin keldi» – 
dep quwanısıp, háwizdiń boyındaǵı qoyıw sayamanlı, payızlı jerge tósekti qalıń 
salıp, 
girbińsiz 
kútip jiberdi. Miyman ketkennen keyin, Aynagúl atasına: 
– Jańaǵı kelgen adamdı sizler sonsha sıyladıńız, húrmetlep atırsız, sen sırtqa 
bir shıǵıp ketken waqıtta, ol maǵan «sen jaman adamnıń qızısań» dedi hám jaman 
kózi menen bir qarap edi, jerge kirip kete jazladım. Úyge onday adamlar kelse, men 
qorqaman, – dedi júzin tómen salıp.

---

62
– Onday bolsa, ol adamǵa nálet bolsın! Ol seniń ákeńdi sirá kórgen-ám joq ǵoy! 
Kórmek túwe, atın esitkenniń ózinde aybınatuǵın 
sumıray
búgin 
belsendi
bolıp, adam 
sayıwǵa
ótken eken-dá!... Ol ayta beredi, qızım. «Iyt joqta shoshqa úredi» degendey, 
parasatlı
el aǵalarınıń súrginge ushıraǵanınıń sebebinen bul 
ishkerneniń
elge aǵa 
bolǵandaǵı sóyleytuǵın sózine qara! Onı endi kórsem bolar, 
sazayın beremen, 
– dep 
Aynagúldiń atası qashshan ketip qalǵan qonaqtıń sırtınan gijindi.
– Qapa bolma, qızım, seniń ákeń 
órkókirek
, biraq hadal, miyirman adam boldı, – 
dep onıń óz qızı emesligin abaysızda aytıp saldı, óz aǵayininen qorlanǵanına arı kelgen 
ǵarrı.
– Ata, óytip meniń ákem kim, sen emes pe? – dedi Aynagúl atasınan burın 
esitpegen sózin birinshi esitkenine 
ájeplenip. 
Aynagúl usı jasına kelgenshe ákesiniń basqa adam ekenin bilmey ósti. Ákem 
Gúlmurat, anam Qatiyra emes pe dep hesh oylamaǵan. 
(G.Esemuratova)