Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

2. Dep, dese, degenshe
kómekshi sózleri dánekerlik xızmette 
kelgende, baǵınıńqılı qospa gápler quramındaǵı jay gáplerdi baylanıstırıw 
ushın qollanıladı. Mısalı: 
1. Ol saǵan barmayman 
dese,
Begjan kúsh 
kórsetip barıwǵa zorlaydı (Ó. A.). 2. Ondatra qaqpandı súyrep ketpesin 
dep,
 ol ernektegi qamısqa qaqpandı muqıyatlap baylap qoydı (K. S.).
Tapsırma 2.4. 
Sawda orınlarına kirgenińizde tómendegi jaǵdaylarǵa dus 
kelesiz, puldı sarplawda bul halatlar qanshelli áhmiyetli dep oylaysız, siz 
olarǵa bolǵan óz pikirlerińizdi bildiriń. Eger bul jaǵdaylardıń barlıǵın 
durıs qabıl etsek, biz puldı tejegen bolamız ba?

---

97
Tapsırma 3.1. 
Sizlerge isbilermenlikti jolǵa qoyıw boyınsha Esenbay 
Ermanovtıń «Neksiyadan traktor jaqsı» shıǵarmasınan úzindi berilgen. 
Shıǵarmanı dıqqat penen oqıń hám tómendegi sorawlarǵa juwap beriń.
«Kóp tilegi qabıl» degen, 2002-jılı iyun ayında japlarǵa náwpir suw keldi. 
«Tayımbet»tiń talabı ońına baslap, 120 gektar salıdan 235 tonna ónim tapsırdı. 
Bul tapsırmadan 100 tonna zıyat edi. 30 tonna salı xojalıqtıń ishki zárúrliklerine 
jumsaldı. Usı jılǵı tabıs fermerlerdiń keleshek is jobaların ámelge asırıwda úlken 
burılıs jasadı. Fermer jámáátiniń keleshegin oylap, túsken paydalardan 16 million 
sumǵa bir dana «BT-150» traktorın satıp aldı. Bul áyne fermerdiń diydisine say, 
tez aylanıp júretuǵın traktor bolıp shıqtı. Sol waqıtlarda «16 million sumǵa 
6 dana «Neksiya» beredi. Sonı alıp júrgizip qoyǵanıńda, onıń hárbiri jılına eki-úsh 
«Neksiya»nıń pulın tabadı» dep aqıl beriwshiler de tabıldı. Lekin fermer ózinshe 
is tutıp, bar pulına hár qıylı taza texnika, qaramal, qoy-eshki alıp, iri eki ferma 
shólkemlestirdi. Qolayǵa kelse, mal satıp alıp qosa berdi. Ol tek diyqanshılıq penen 
sheklenip qalmadı. Un jáne gúrish qaraz júrgizdi. Solay etip, «Tayımbet» úsh jılda 
altı súrim traktorına iye boldı. 
2004-jılı Taxtakópir xalqınıń maqtanıshı «Atakól» tender sawdasına qoyıp 
jiberildi. «Tayımbet» fermer xojalıǵı iyesi Sársenbay kóp qárejet penen bul kóldi 
satıp alıp, suwlandırdı, salı atızlarına, bólinip qalǵan suw aydınlarına shabaqlardı 
alıp kelip jiberdi. Úsh jılda kól balıq awlanatuǵın dárejege keldi. Házir onnan hár jılı 
40-50 tonna balıq awlanbaqta.
Jámáát erterek quwanǵan eken, shaqqan birewler esabın tawıp kóldiń yarımın 
bólip alıp iyelemekshi boldı. Sársenbay joqarı orınlarǵa shıqtı hám qaytadan tender 
tańlawı ótkerildi. Fermer bul rette de utıp shıqtı. 
«Tayımbet» tiń tabısları jıldan-jılǵa kóbeymege qaradı. Máselen, ol 2004-jılı 50 
million sum naq payda menen shıqtı. 2005-jılı bul kórsetkish 108 million, 2006-jılı 
204 million, 2007-jılı 300 million sumǵa jetti. Sol jılı xojalıq 27 million sumǵa ot-shóp 
presleytuǵın agregat satıp aldı. Bul agregat fermadaǵı mallarǵa iri ot-shóp jıynaw hám 
tasıwǵa júdá jaqsı boldı, shóp únemlendi.
(Gazetadan)